«Шын» солун-биле харылзаам бичии турумда-ла эгелээн. Эге класстарга ѳѳрени бергеш сактыр чүвем: бажыӊывыста ном шкавыныӊ адаккы каъдында солуннарны чыый салып каан турар чүве. Оларныӊ эӊ хѳйү — «Шын» солун. Оон бичии уругларга хамаарышкан чүүлдерни номчуп кѳѳр турган мен. «Шын» солундан аӊгыда, ѳске-даа солун-сеткүүлдерни ада-ием биске чагыдып берип чораан. Херимивис даштында азып каан почта хааржаан барып бакылаа- ры – мээӊ бир улуг хүлээлгем турган.
Тываныӊ күрүне университедин дооскаш, тѳрээн школамга тыва дыл, чогаал башкызы болуп ажылдай бердим. Ынчан «Шын» солун мээӊ ёзулуг сүмелекчи ѳӊнүүм апарган. Солунга үнүп турган башкылаашкын ажылынга хамаарышкан болгаш ѳске-даа материалдарны чыып эгелей берген мен. Тыва дыл башкылаашкынынга хамаарышкан методиктиг дузаламчылар эвээш болганда ынак солунумдан республиканыӊ мурнакчы башкыларыныӊ бижээн материалдарын улуг сонуургал-биле номчуп, кичээлдерге ажыглап чоруур мен.
Солунда чырыттынган материалдарны тема аайы-биле папкалап, кылын кыдырааштарга чыпшырып, бо хүнге кѳктеп, чыыр чаңчылым салбайн чор мен. «Тѳрээн дылым — чоргааралым», «Чаагай чаӊчылдар», «Кижизидилге айтырыглары», «Кым-даа, чүү-даа уттундурбаан», «Тываныӊ чогаалчылары», «Психологтуӊ сүмези», «Ажыктыг сүмелер», «Делегей болуушкуннары» дээш ѳске-даа материалдарым шыгжамырымда бар.
«Улусчу ужурлар» деп кичээлден дашкаар эртемни эрттиреринге, «Шын» солун улуг дузалакчым болган. Тыва улустуӊ ужур-чаӊчылдарынга, аас чогаалынга, Шагаа байырлалынга хамаарышкан материалдарны солунда парлап турары тыва дыл башкыларынга деткимге болуп турар. Ук чүүлдерни кичээлде уругларга номчуп, тайылбырлап бээримге аажок сонуургаарлар. Тыва чоннуӊ хажыдып болбас ужур-чаңчылдарын уругларга дамчыдып берип, кижизидилге ажылынга ажыглап чоруурум ѳѳрүнчүг.
2002 чылда 2-ги курсту дооскаш, Сүт-Хѳл кожуунга тыва диалектология практиказын эрттирип чораанывыстың дугайында чаңгыскурсчу эживис Тайгана Очурнуӊ (Назынчап) бижээн материалын 20 ажыг чыл эрткенде, шыгжамырым аразындан чоокта чаа тып алган мен. Ону социал четкиде бөлүүвүсте чаңгыскурсчу эштеримге кѳргүзеримге, аажок сонуургааннар.
2010 чылда «Шын» солуннуӊ 85 харлаанынга тураскааткан кожамык мѳѳрейинге идепкейлиг киришкеш, ынчангы кол редактор турган Светлана Монгуштуӊ холундан Хүндүлел бижикти алганым – солун-биле холбашкан бир уттундурбас болуушкунум болган.
Авам 74 харлыг, күш-ажылдыӊ хоочуну. Аалывыста мал-маган тудуп чурттап чоруур. Ол бо хүннерге чедир база «Шын» солун-биле харылзаазын салбаан, чагыдып номчуп чоруур. Суурувуска почта машиназы четверг санында солун-сеткүүлдерни эккээрге-ле, ававыстыӊ солунун аалывысче дораан ѳскедир бис. Ол мал кадарарда, ынак солунун хойлап алган номчуп чоруур. Чагыдылга чок кожалары безин авамныӊ солунун дилеп номчуурлар.
Ынчангаш «Шын» солун бо хүнге чедир мээӊ методиктиг сүмелекчим, холдан салбас ѳӊнүүм болуп чоруур.
Раида КҮЖҮГЕТ,
Бай-Тайганыӊ Кара-Хѳл ортумак школазыныӊ тыва дыл, чогаал башкызы.
“Шын” №29 2025 чылдың июль 31