Төлевириң өй-шаанда төлеп кааш, сагыжың дыш чыт
Хөй аал чурттаар бажыңда чурттап олургаш-ла, чамдык улус чуртталга ачы-дузазы биле коммунал ачы-дуза деп чүүлдерниң аразында ылгал бар дээрзин билбес болгулаар. “Бажың, чырык өртээн төлеп-ле турар болзумза, ажырбас оң” деп бодалдыглар. Бодунуң квартиразындан аңгыда, ындыг бажыңда оон өске ачы-дузалар база бар болдур ийин.
Статистика сан-чурагайы-биле алырга, Кызыл хоорайда эң хөй аал чурттаар бажыңнар бар – 421, Ак-Довуракта — 48, Туранда — 8, Чадаанада— 3, Шагаан-Арыгда — 62. Республикада тудуг адыры сөөлгү үеде хөлчок шапкын хөгжүлдени алган, дыка хөй бажың-балгат туттунуп, ажыглалга кирип турар. Моон-даа соңгаар хөй аал чурттаар бажыңнарның саны улам көвүдээр. Ынчап кээрге, чуртталга ачы-дузазы биле коммунал ачы-дузазын ылгаштырарын үе негеп келген.
ЧУРТТАЛГА АЧЫ-ДУЗАЗЫ ДЕП ЧҮЛ?
Ол дээрге хөй аал чурттаар бажыңнарның чурттакчыларынга ниитиниң өнчүзүн ажаалда-тежээлдези, эргелеп-башкарылгазы база септеп-селиишкини-биле холбашкан ачы-дуза-дыр. Бок үндүр сөөртүлгези база ынаар кирип турар. Чаңгыс удааның өске ачы-дузазын чурттакчыларның кииргени чагыгларын езугаар аңгы күүседир: электри сывырындактарын, сантехника дериг-херекселдерин, суг алыр арматураны, чырыкты өжүрүп-кыпсыр болгаш ону өскээр таарыштыр кыпсыр херекселдерни солууру, суг шүүрлерин тургузары дээш оон-даа өске.
Хөй аал чурттаар бажыңга көргүстүнүп турар ачы-дуза дээш бажың ээлери харыысалгалыг. Бажыңны ажаап-тежээриниң хевирин олар боттары шилип алыр эргелиг: оларның күзели-биле шилип алганы башкарыкчы компания ол ачы-дузаны боду күүседир ийикпе азы өске-бир организацияга даандырып болур. Кылдынган хажыдыышкыннар дээш башкарыкчы компания кезээде харыысалгалыг болур.
Өнчү ээлериниң эштелгези. Ачы-дуза чедирериниң хүлээлгелерин коммерциялыг фирма азы башкарыкчы компания күүседир. Ынчалза-даа ачы-дуза чедирилгези дээш эштежилге харыысалгалыг болур, а хөлезилеп алганы организация эштежилгениң мурнунга харыы тудар.
Тускай керээ езугаар хөлезилеп алганы организация оран-саваның ажаалда-тежээлдези, септелгези дээш харыысалгалыг.
КОММУНАЛ АЧЫ-ДУЗАЗЫ ДЕП ЧҮЛ?
Ооң даңзызын чурттакчы бүрүзүнүң кичээнгейинге дыңнадып чедирер:
Соок суг (ХВС), изиг суг (ГВС), чылыг энергиязы, суг аңгылаштырылгазы, электри хандырылгазы, газ хандырылгазы (ооң иштинде баллон саваларда база), чылыдылга, ажык хевирниң суугузу барда, кадыг оттулар чүүлдү база, ниити эт-септиң ажаалда-тежээлдези болгаш септелгези, бок үндүр сөөртүлгези.
АЧЫ-ДУЗА ДЭЭШ ТӨЛЕВИР КИИРБЭЭН ТАВАРЫЛГАДА
Чуртталга бажың-балгадының ниити овур-хевири, арыг-шевери баксыраар, ооң ажаалда-тежээлдези көзүлдүр-ле дорайтаар, септелге ажылдары үезинде кылдынмастаар, кышкы одалга үезинге белеткелдер саадаар. Төлевир акша-төгерии кирбестээн азы ооң түңү эвээжээн таварылгада, бажың-балгаттың ажаалда-тежээлдезин, арыг-шеверин, септелгезин харыылап турар ажылчыннарның шалыңын кайыын төлээрил? Олар база өскелер дег өглүг-баштыг, ажы-төлдүг кижилер-дир.
Септелге кылыр тудуг материалдарын, сантехника демир-дезин, малгаш-цементини кайыын алырыл? Кышка белеткел ажылдарын канчап чорударыл? Ынчангаш бот-боттарывыска хумагалыг болуп, бот-билчип, хүндүлежип, көрдүнген төлевирлерни шаа-биле төлеп турар болзувусса, силиг, чараш оран-саваның ээлери болурувустуң магадылалы улуг.
Артур ХЕРТЕК.
"Шын" №45 2023 чылдың июнь 21