Өскүстерге бажың-балгат айтырыы – республикада эң-не чугула болгаш чидиг айтырыгларның бирээзи. «Өскүстерни болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларны чурттаар оран-сава-биле хандырары” федералдыг тускай сорулгалыг программа 2008 чылдан тура Тываның аңгы-аңгы кожууннарында боттанып турар. Регионда ук программа-биле чыл санында өскүстерге чаа бажыңнар тудуглары немежип турар.
2022 чылда республикага 162 бажың тударын планнаанын ТР-ниң Тудуг яамызы дыңнадып турар. Бо хүнде кожуун-суурларда тудуглар кандыг байдалда чоруп турарын көрээлиңер.
Республиканың мурнуу-чөөн чүгүнде кожууннарда байдал кандыгыл?
Тес-Хем кожуунда тудуг талазын харыылаар специалист Сырга Идамның медеглээни-биле алырга, 2022 чылда ук кожуунга ниитизи-биле дөрт чуртталга бажыңын тудары көрдүнген. Самагалдай суурнуң Спортивная кудумчузунга 59, 61, 63, 65 дугаарлыг бажыңнарның тудуунуң ажылы адакталып турар.
Бо чылдың январь айда тудуг ажылдарын «Алдын» КХН хүлээнип алган. Тудуг бригадазында удуртукчузу Артыш Лопсан-биле катай 9 кижи ажылдап турар. Тудугнуң ажылы 80 хуу боттанган. Бо чылдың август 30-де керээ езугаар тудугну хүлээдир.
Келир чылын 250 чыл оюн демдеглээр Тываның бурун төвү Самагалдай суур чылдан чылче улгадып, чаа-чаа кудумчулар немежип, бажың-балгат көвүдеп, тудуглар туттунуп турарын көөрге өөрүнчүг. Ылаңгыя суурнуң кыдыынче калбарып чорупкан чаа микрорайонда, дургаар чаңгыс аай чаа бажыңнар суурну онзагай хевир киирип турар. Ол шупту чоокку чылдарда туттунган өскүстер бажыңнары-дыр.
Тес-Хем-биле кожа чыдар Эрзин кожуунда база-ла ындыг – бажыңнар немешкен, суур-сумулар көзүлдүр-ле улгадып турар. Ооң иштинде өскүстерге бажыңнар чылдың-на туттунуп турар.
Бо чылын Эрзин кожуунда өскүстерге чаңгыс бажың туттунуп турар болду. Кожуун төвү Эрзин суурда өскүстерге бажың тудуун хуу сайгарлыкчы Байбек Кууларның тудуг бригадазы хүлээнип алган. Бо хүнде тудуг ажылдары 85 хуу кылдынганын Эрзин кожууннуң чагырга даргазының амыдырал-хандырылга талазы-биле оралакчызы Кежик Седи дыңнатты.
«Бажыңны чүгле электри четкизинге кожары арткан. «Тываэнерго» АН-че дилегни киирген, манап тур бис. Ол болурга-ла, бажыңны ажыглалга киирер» – деп, Кежик Александрович чугаалады.
Чүгле бо ийи кожуунда безин, бо чылын 5 хире өг-бүле бажың-балгат айтырыын шиитпирлеп алыр аргалыг-дыр. Ооң-биле чергелештир «Өскүстерге чурттаар оран-сава сертификады» деп чаа төлевилел база бо чылдан тура ажылдап эгелээн. Ынчап кээрге 2022 чылда дыка хөй өскүс деп эрге-байдалдыг кижилерниң бир кол социал айтырыы — чурттаар оран-сава айтырыы шиитпирлеттинер-дир.
Алдынай АРАКЧАА.