💥Өөредилге адырында
📢Сорулгазы – уругларның чедиишкини
Кижиниң ниитилел амыдыралынче шымнып кирериниң бир дугаар чадазы уруглар садындан эгелээр. Аңаа чаш кижи чон аразынче кирип, кижи болуп хевирлеттинер, эртем-билигниң, өөредилгениң эге үндезинин алыр. Бо удаада Чөөн-Хемчик кожууннуң төвү Чадаана хоорайда «Родничок» уруглар сады болгаш кызымаккай күш-ажылы-биле чаштарга буянын чедирип чоруур маадырлыг кижилер дугайында номчукчуларга сонуургадыр-дыр бис.
Чадаана хоорайның төөгүзүнде бир дугааргы уруглар сады 1955 чылда ажыттынган – ооң ады «Белочка». Ол чылдарда туберкулез аарыындан качыгдап турган өг-бүлелерниң ажы-төлүнге тускай ажаалда-тежээлде хереглеттинип турар апарганы-биле холбаштыр, 1986 чылда «Родничок» деп санаторлуг уруглар садын ажыткан. 2018 чылда «Родничок» биле «Белочка» уруглар садын каттыштырганының түңнелинде, 3 аңгы корпустуг чаңгыс уруглар сады ажылдап эгелээн. Ук уруглар садында 2 санаторлуг бөлүк ажылдап турар. Бо хүннерде санаторлуг бөлүктерде 56 чаштар бар. Чаш уругнуң өг-бүлезинде бир-ле улуг кижизи туберкулезтан аарый бергенде, ол бөлүкче хаара тудар. Оларның чиир чеми тускай, хүн чуруму база ылгалдыг – шупту чаштарның кадыын быжыглаарынче угланган. Бо ийи бөлүкте турар уругларның чүгле чеминге бүдүн чыл дургузунда 800 муң хире акшаны хоорай чагыргазы чарыгдап турар, а эм-таңын, витаминнерин туберкулезка удур диспансер хандырып турар. Ада-иези азы чанында чурттап турар чоок кижизи ук аарыгдан сегий берген болза, уругну кадык уруглар бөлүүнче шилчидиптер.
Уруглар садында ниитизи-биле 6 аңгы бөлүк бо хүннерде ажылдап турар. Ийи ясли бөлүктери, бир-бир ортумак болгаш улуг уруглар бөлүү база школаже кирер уругларның аңгы бөлүү бар. Алды дугаарында холушкак назылыглар бөлүүнде 4–7 харлыглар кээп турар. «Родничок» уруглар садында ниитизи-биле 176 уруг бар. Логопед, психолог, ыры болгаш күш культура башкылары, дузалакчылар, поварлар, эмчилер, таңныылдар, одакчылар, хеп чуур ажылчыннар, электрик болгаш кижизидикчи башкылар дээш ниитизи-биле 54 кижи садта ажылдап турар. «Родничок» уруглар садын Новосибирск хоорайның башкы университедин дооскан дээди категорияның башкызы Алиса Васильевна Ондар удуртуп турар. Ол 2020 чылда республика чергелиг «Чылдың башкызы» деп мөөрейге психолог башкылар аразынга тиилээш, Россия чергелиг конкурска киришкен.
Үр чылдарда үре-түңнелдиг ажылдап чоруур бирги категорияның башкылары: Лориса Сүгеевна Кара-Сал, Алена Серен-ооловна Ховалыг, Айлаң Демир-ооловна Монгуш, Оюмаа Доржукааевна Донгак олар билдинмес айтырыглар тургустунуп келирге, аныяк башкыларга арга-сүмезин кадып чоруур. Хоорайның, кожууннуң республиканың иштинге болган янзы-бүрү хемчеглерге бот-боттарынга дузалажып, шаңнал-макталдыг черлерни ап чоруур найыралдыг, чогаадыкчы коллектив.
📢Дуржулгалыг башкы
“Родничоктуң” бир дуржулгалыг башкызы Саяна Алдын-ооловна Ондар. Бажың-Алаак школазының доозукчузу Кызылдың башкы училищезинге кижизидикчи башкы эртемни чедип алган. 1988 чылда башкы училищезиниң чаа тудуунуң чедир кылдынмаан иштики ажылдарынга сургуул эштери-биле дузалажып турган. Чаа оран-савага бир дугаарында өөредилгени дооскан төөгүлүг сургуулдарның бирээзи.
Саяна Алдын-ооловна Чадаана хоорайның "Родничок" уруглар садында үзүк-соксаал чокка 33 чыл дургузунда ажылдап чоруур. Кады ажылдап чоруур эш-өөрүнде-даа, ада-иелерде-даа хүндүткелдиг, хөй-хөй шаңнал-макталдарның эдилекчизи, хоочун башкы.
«Ажылдап эгелээримге, бо садка 9 бөлүк турган чүве. Эргелекчизи Анна Казимировна. Хамааты башкылар ынчан хөй турган. Баштайгы дагдыныкчы башкыларым – Гульнира Каюмовна Сивакова, Вера Дастааевна Монгуш, Ольга Конгаровна Ооржак, Любовь Саман-ооловна Ооржак, Лидия Доржуевна Комбу-Сюрюн олар. Арга-дуржулгалыг башкыларның холунга күш-ажылчы базымнарымның эгелээни – дуржулга киреринге улуг идиг болган. Бичии уругларның аажы-чаңы аңгы-аңгы болур. Чаштар-биле ажылдай бээрге, үениң эрткени билдинмес боор чүве. Оларга ынак болур болза, уруглар база сеңээ ынак болур. Чоокта чаа аваларындан четтинип алгаш, садка кээп турган уруглар каш чыл эрткенде, боттары ада-ие апарган ажы-төлүн уруглар садынга тургузар деп чедип кээрге, дыка солун, өөрүнчүг. Кижизидикчи башкылар холунга өскен уруглар эртем-билиг чедип алгаш, Тывавыстың ырак-чоок булуңнарында аңгы-аңгы специалистер болуп ажылдап чоруурун дыңнааш, чоргаарланып чоруур мен» – деп, Саяна Алдын-ооловна чугаалады.
«Родничоктуң» кол сорулгазы – уругларга эртем-билигниң эге таваан салыры, кадык-шыырак, угаан-сарыылдыг, кижизиг кылдыр өстүрери. Ада-иелер-биле сырый харылзаалыг ажылдаары – салдынган сорулганы чедип алырынга кончуг улуг ужур-дузалыг деп, «Родничок» уруглар садының коллективи санап чоруур. Садиктиң амыдыралынга идепкейлиг киржилгези болгаш деткимчези дээш ада-иелерге өөрүп четтиргенин «Родничок» уруглар сады илередип турар.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны уруглар садының архивинден алган.