Светофор

(Чечен чугаа)
Светофорнуң ногаан оду чырып, кижилерни эртеринче медээлей берген. Оргаадай Норбуевна орукту далаш чокка эртип бар чораан. Ооң чаны-биле 5–6 хар үезинде кыс уруг четкен аныяк херээжен кижи дүргени кончуг шошкуп эрте берген. Чажын ногаан кожаалар-биле чечектей өрүп каан, платьелиг бичии уругну үдей көрүп тура, светофорлуг орукту ол боду чуртталгазында эң баштай канчаар эрткенин сактып келген. Оон бээр дөртен чылдың нүүрү эрткен…

***

Бичии Оргаадайны малчын кырган ада-иезиниң аалындан чайгы үезинде студент угбазы Саяна Кызылче эдертип алган. Ыржым-шөлээн аалга өскен уругга хоорай черге эгезинде дүвүренчиг, билдинмези чаа чүүлдер-ле хөй болган. Оларның бирээзи – светофор.

Келген хүнүнүң эртенинде угбашкылар театр баар дээш, чараштанып, белеткенгеннер: дуңмазынга чаа чараш платьени кедиргеш, чажын ак кожаалар-биле чечектей өрүп берген. Олар машиналар аай-дедир аргышкан улуг оруктуң кыдыынга турганнар. Шимээн-дааштыы-даа, дүвүренчии-даа кедергей. Орук кежир демир чагы бажында өңгүрү кончуг чырып турар борбак кызыл төгерикти Оргаадай көрүп кааш, сонуургап айтырган:

– Дуу ол кызыл кылдыр чырып турар боп-борбак чүү чүвел, угбай?

– Орук айтыкчызы – светофор-дур, дуңмай. Ам кызыл өң чырып тур, ол дээрге машиналар эртерин айтып турары ол. Ооң соонда ногаан өң чырый бээр. Ногаан өң дээрге орукту бис, чадаг кижилер, эртер деп медээлей бергени ол- дур – деп, Саяна дуңмазынга тайылбырлаан.
Бо бүгү Оргаадайга билдинмес, элдептиг чаа чүүл болган. «Машиналар-даа, кижилер-даа ол кызыл, ногаан оттарга черле канчап бүзүрээр болду? Бистиң аалывыс чоогунда орукта светофор-даа чок, кижилер-даа, ыттар, инектер-даа боттары-ла эртип, машиналар халчып-ла турар боор-дур. Ногаан өң хенертен чырый бээрге, хөй машиналар канчап шупту деңге тура дүжер болду? Солунун аа!» Ынчаар бодангалак турда, угбазы:

– Че, орукту ам-на бис эртер бис – дигеш, дуңмазының холундан чедип алган.

Шала коргуксап, угбазының аайы-биле 2–3 базып чоруй, бурунгаар оң талазынче көрүпкеш, Оргаадай девидей берген: янзы-бүрү улуг-биче машиналарның карактары мыя бо сезинчии аттыг апарган көрүп турганнар. «Орук кежерде, машина-балгаттан ырак, оваарымчалыг чоруур, эзирик-даа чолаачылар турар» дээн кырган-авазының чагыын база сактып келген; уруг орукту эртеринден дидинмейн, корга берген. «Бо хөй машиналар аразында эзирик чолаачы-даа кижи-даа кырынче халып кээйн!» — деп боданыпкаш, угбазының холундан салдынмайн, дедирленип, черже олура дүшкен.

– Ойт, бо канчап бардың, дүрген орукту эртээли! – деп, угбазы девидеп, Оргаадайны тургуза тырткан.

– Коргар мен, угбай, дедир чоруулу! Чанывыста эңдерик машиналар бар ышкажыл – деп, бирээзи ыгламзырап, чөрүүлээн бызаа дег, дедир тепкеш, орупкан.

Угбазы албадап, көгүдүп тургузарга-даа, Оргаадай ынавайн, коргуп оруп берген.

Оларның чаны-биле эртип бар чыткан танывазы аныяк эр кижи чүвениң ужурун билип кааш, тура дүшкен:

– Анаа-анаа, дуңмай, дүрген шымда, светофор бисти манаар эвес – депкеш, Оргаадайның бир холундан чедипкен. Оң холундан угбазы база четкен, солагай холундан демги эр кижи тудуп алгаш, орукту эрте халчы бергеннер.

– Силерге улуу-биле четтирдим! Силерни дүвүредиптивис, буруулуг болдувус – деп, Саяна кыдырык кара карактарын хере көрүп, девидеп чугаалаан.

– Ажырбас-ажырбас. Дуңмаңар орукту эртип бар чыда, хенертен чүден корга бергени ол? – деп, танывазы эр кижи Саянаже топтап көрүп, айтырган.

– Светофорлуг орукту бир дугаар эртип турар болгаш, аңаа бүзүревейн, корга берген кижи-дир ийин – деп, угбазы ам-на оожургап, хүлүмзүрүп харыылаарга, уругнуң чаагында сыртылааштары тода көстүп келген.

– Аа, ам-на билдим – дээш, демги эр кижи чазык-чаагай чугаалаан. – Солун угбашкыларның аттары кым ирги? Кайнаар углай бар чыдыр силер?

– Дуңмамны Оргаадай дээр, мени Саяна дээр. Театрга шии көөр дээш, ынаар бар чыдыр бис.

– Мени Омак дээр, мен база театрлаар дээш, бар чыдыр мен. Оруувус чаңгыс угже ышкажыл – деп хөөрээн.

Шии доозулган соонда, Омак угбашкыларны бажыңының чоогунга чедир үдеп каан. Ол кежээки үдээшкин чаңгыс катап эвес болган. Ооң соонда-ла аныяктар таныжып, салым-чолун кадып, чурттай бергеннер.
Угба, честези Саяна, Омак чаптанчыг 2 оолдуг, 1 кыстыг болган. «3 өңнүг светофор чоогунга ужуктаан найырал мындыг база болгулаар-дыр» – деп, Оргаадай Норбуевна чылыы-биле чоок кижилерин сактып боданган. Оон бээр дыка-ла хөй суглар аккан.

Чаяна ШИЛОВА.
«Шын» №6 2024 чылдың январь 27