Күш-культуржунуң хүнү
Күш-культуржунуң хүнүн Россияга 2025 чылдың август 9-та Тиилелгениң 100 чыл оюнга тураскаадып, байырлыг байдалга демдеглеп эрттирген. Интернет, телевидение четкилеринде дамчыдып турары-биле алырга, күш-культура болгаш спортка хандыкшылдыг 18 хардан 33 хар чедир назы-харлыг аныяктар улуг улустан 2 катап хөй болуп турары өөрүнчүг.
Чоннуң кадыының камгалалын совет эрге-чагырга күрүне чергелиг айтырыг кылдыр көрүп, аңаа күш-культураның ужур-дузазын билип турган. 1919 чылда Москвада Кызыл шөлге күш-культуржуларның бирги байырлал чыскаалы болуп эрткен. Аңаа совет күрүнениң баштыңчызы В.И. Ленин барып киришкен.
Күш-культуржунуң хүнү – спортчулар, тренерлер, башкылар, сургуулдар, болгаш спортка сонуургалдыг база кадык амыдыралче чүткүлдүг кижилерниң байырлалы. 1931 чылдан бээр спортчу чыскаал байырлалын чылдың эрттирери чаңчыл апарган. 1936 чылдың июль 6-да Москвага ССРЭ-ниң шупту республикаларындан 75 муң шилиттинген спортчуларының киржилгези-биле бирги Бүгү-эвилел чергелиг чыскаалдыг байырлал болган. Ол хүн Кызыл шөлге чаткан тускай улуг хевис кырынга “Спартак” ниитилелинден бут бөмбүүнүң 2 командазы чараш оюнну көргүскен. Индир кырында чурттуң улуг даргаларынга солун болзун дээш, ойнакчылар тускай белеткел ёзугаар чараш оюнну көргүскени көрүкчүлерге солун болган.
Ынчан ССРЭ-ге совет хамаатылар аразынга “Кадык мага-ботта – кадык сагыш-сеткил” деп чараш сөстер күш-культурага хандыкшыырынга кыйгырыг апарган. ССРЭ-ниң удуртулгазы спортту сайзырадыры-биле, 1939 чылда июнь 18-ти Бүгү-эвилелдиң күш-культуржунуң хүнү кылдыр доктааткан. Ынчалза-даа янзы-бүрү чылдагааннар-биле ол хүн чыл санында аңгы-аңгы хүннерде эртип турган.
Күш-культуржунуң хүнүн Ада-чурт дайынының үезинде безин демдеглеп эрттирип турган. Чижээлээрге, бүзээлеттирген Ленинградка чадаг чарыш маргылдаазынга узун хемчээлге халыырынга винтовканы чүктээр, противогазты кедер турган. Ол ышкаш Күш-культуржунуң хүнүнде маргылдааларга үңгээри, моондактарны ажары, балыгланган кижини сөөртүрү дээш өске-даа дайынчы мергежилдер немешкен.
1945 чылдың август 12-де Москвага Кызыл шөлге ССРЭ-ниң эң шыырак дээн 23 муң спортчулары И. Сталинниң мурну-биле национал хептерлиг эрткеннер. Күш-культуржуларның ындыг чыскаалдыг байырлалы “Динамо” стадионунга 1955 чылга чедир уламчылаан соонда, улаштыр болбастаан. Күш-культуржунуң хүнүн таарымчалыг хүннерде эрттирип турган. 1980 чылдың октябрь 1-де ССРЭ-ниң Дээди Совединиң доктаалы-биле Күш-культуржунуң хүнүн август айның 2 дугаар субботазында эрттирерин доктааткан.
Россияда амгы үеде Күш-культуржунуң хүнүнде чыскаал эрттирбес, ону демдеглээрде, чүгле чиик атлетика база чадаг-терге маргылдааларын эрттирер, “Күш-ажылга болгаш камгалалга кезээде белен бол” (ГТО) деп спортчу хемчеглерни дужаар апарган. А кол сорулгазы – амгы үениң аныяктарынга кадык амыдыралдың ажыктыын өөредип чаңчыктырары.
Бо чылын Күш-культуржунуң хүнү Маадыр хоорай Ленинградтың бүзээлелиниң төнген хүнү август 9-биле дүгжү берген. Санкт-Петербург хоорайга Күш-культуржунуң хүнүн ол болуушкунга тураскаадып эрттирген.
Кызылга Күш-культуржулар хүнүн демдеглээни
Сүбедей спорт ордузунга август 4–9 хүннеринде Чазак Даргазының шаңналы дээш 2007–2008 чылда төрүттүнген оолдар, уруглар аразынга баскетбол болган. База 5 чыл аттыг стадионга август 8-те Бүгү-россия чергелиг “Чурумнуг зарядкаже чыскаал” деп төлевилел-биле “Кадык мага-ботта – кадык сагыш-сеткил”, армрестлинг (күш-шыдал хынаары), воркаут/стритлифтинг (бедикдерже көдүрлүрү, турникке база бруска кашпагай, ээлгир байдалын көргүзери) деп спортчу хевирлерге маргылдаалар болган. Дараазында “Күш-ажылга болгаш камгалалга кезээде белен бол” (ГТО) деп спортчу хемчеглер база болуп эрткен. Маргылдааның киржикчилеринге, тренерлерге, база өске-даа спортчуларга Күш-культуржулар хүнүн уткуштур Чазак Даргазы Владислав Ховалыг, спорт сайыды Субудай Монгуш байырны чедирбишаан, спортчу чедиишкиннерни күзээннер. База август 9-та Кызылга “Бизнес-спринт” федералдыг төлевилел-биле база Россияның Спорт яамызының деткимчези-биле чаа Самбо залының ажыттынганы улуг өөрүшкү. Чаа залга Саян Хертек бичии оолдарны база шыырак самбистерни өөредир күзелин илереткен.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ, спорттуң хоочуну.
Чуруктарны интернеттен болгаш авторнуң архивинден алган.
“Шын” №31 2025 чылдың август 14