Социал керээ программазын республикага боттандырганының түңнелдериниң дугайында бодунуң блогунга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг дыңнадып тура, чурттакчы чоннуң аңаа киришкени түреңги чорукту 40 хууга кызырганын демдеглээн.
“Социал керээни чарып тура, көдээге ажылдаар, чурттаарын шилип алганнар-биле Наадым байырлалының хүннеринде ужуражып, ажыл-херектерни сайгарып чугаалажырын планнап турар мен” — деп, Владислав Ховалыг дыңнаткан.
Социал керээ программазын бистиң республикага боттандырып эгелээн 2020 чылдан бээр үе дургузунда 23,8 муң кижи социал керээни чарып, программага киришкен. Олар кафелер, рестораннар, автомастерскаялар, пилорамалар, аъш-чем аймаа бүдүрүп үндүрер цехтер, хеп даараар ательелер, фотосалоннар дээш өске-даа хевирниң бүдүрүлгелерин ажыткан болгаш улаштыр сайзырадып турарлар. Ооң ачызында Тываның чурттакчы чонунуң аразынга ядыы-түреңги байдал 40 хууга кызырылган.
2020–2025 чылдарда 18,5 хамааты социал керээлерни чарганнар. Оларга 2,4 миллиард рубль түңнүг деткимчени көргүскен. Социал керээ чарганнарга деткимче акшазы чылдан чылче көвүдеп келген. Социал керээ программазынга киржип, хууда ажыл-агыйны тургузар азы боттары ажылдаар арганы 8 муң хамааты шилип алган, 15 муң өг-бүле боттарының орулгаларын көвүдедир аргалыг болганнар. Тываның чурттакчы чонунуң аразында ядыы-түреңги чорук 12,3 хуудан 7,2 хууга чедир кызырылган. Республиканың чурттакчы чонунуң бир кижиге онааштыр орулгазы ортумаа-биле Россияда 22-ги черде, а Сибирь федералдыг округта дөрткү черде. Ынчангаш Тыва чурттакчы чонунуң социал байдалының талазы-биле Сибирь федералдыг округта эки регионнарның бирээзинге хамааржып турар.
2022 чылдан бээр үеде социал керээлерни чарарда, улуг кичээнгейни тускай шериг операциязының киржикчилеринче болгаш оларның өг-бүлелеринче салып турар. Ооң ачызында ТШО-нуң киржикчилериниң өг-бүлелери сайгарлыкчы чоруун азы хууда дузалал ажыл-агыйларын ажыдар, боттарының социал байдалын кудулатпас, харын-даа бедидер аргалыг болганнар. Олар машиналар септээр автомастерскаяларны ажыдар, хууда мал-маганны азырап өстүрер, сүт, эът, дүк дээш өске-даа көдээ ажыл-агый продукциязын бүдүрүп үндүрер өске-даа угланыышкыннарга боттарының ажыл-херээн сайзырадып турарлар.
2025 чылда социал керээ чарганнарның саны, эрткен 2024 чылга деңнээрге, 52,3 хууга өскен. Бо чылдың чүгле баштайгы чартыында 1400 кижи керээлерни чарган. 327 хамааты хууда ажыл-агый чорударының социал керээлерин чарган. Ол дээрге эрткен 2024 чылга деңнээрге, 2,7 катап хөй. Республиканың 325 чурттакчызы “Ажыл дилеп турар” деп угланыышкынга керээлерни чарган. Ол дээрге боттарынга тааржыр ажыл дилеп турар кижилерге акша-хөреңги дузазын көргүзери. Республика чергелиг комиссияга сайгарып көрген соонда, 221 кижи амыдырал-чуртталгазында бергелерни ажып эртеринге хамаарыштыр социал керээлерни чарган.
2025 чылда социал керээлер чарар талазы-биле Мөңгүн-Тайга кожууннуң чурттакчылары дыка идепкейлиг болганнар – бо чылдың планының 83 хуузу күүсеттинген. Бо дээрге кожууннуң чурттакчылары социал керээниң ужур-утказын, ачы-дузазын медереп биле бергениниң херечизи-дир.
2025 чылда Тывада “Өг-бүле” деп тус чер төлевилелин “Хөй ажы-төлдүг өг-бүле” федералдыг программаның угланыышкынынга боттандырып эгелээн. Социал керээ аргазы-биле боттандырып турар бо төлевилел Тыва Республиканың Чазааның болгаш Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның шыңгыы кичээнгейинде турар. “Өг-бүле” национал төлевилелдиң кол сорулга- зы – амыдырал-чуртталганың берге байдалдарында өг-бүлелерге дузалаары.
Социал керээ программа хамаатыларга боттары башкарлып ажылдаарынга күрүнеден акша-хөреңги деткимчезин көргүзүп, федералдыг болгаш республика бюджеттеринден акшаландырып турар. Өг-бүлениң кежигүннериниң орулгазы бир кижиге хамаарыштыр күрүнениң доктаадып тургусканы эң кудуку деңнелден эвээш өг-бүлелерже кичээнгейни салыры —социал керээ программазының кол негелделериниң бирээзи.
Ш. ЛОПСАН белеткээн.
“Тывамедиабөлүктүң” тырттырган чуруктары.
“Шын” №27 2025 чылдың июль 17