Август айның эгезинде Көк-Тейниң арга-арыының оргулааш дески черинге майгыннар, хүнден чаглактаныр серилер эртенгиниң 8 шактан эгелеп, долгандыр теректер, талдар аразынга тургустуна берген. Одагларда хайындырган изиг сүттүг шайның, дүлген эъттиң, быдаа-мүннүң, мангалдарда быжырган шашлыктарның чыды чайгаар-ла думчукка чытталып, чаагай амданны киирип турган.
Төрел бөлүк аймак боттарының ада-ие ызыгуурун, оларның салгал бүрүзүн көргүскен баннерни, фото-чуруктарны делгеп аскан.
Келген салгалдар Серен Арапаевич база Сюрюнмаа Кундуспаевна Күжүгеттерниң ажы-төлү, уруг-дарыы, уйнуктары, ачылары, ичилери чыглып келгени, колдуу чүс ажыг салгалдар болган. Келген төрел-аймак бөлүктерге чарлып, тускай аттыг, девизтиг, ырлыг, аңгы-аңгы өңнүг спортчу хептиг келген.
Ниити төрел-бөлүктү удуртуп баштаар башкарыкчыларывыс Серен Арапаевич Күжүгеттиң уйнуу Тоюңмаа Степановнаның уруу Урана Уларовна Ойдупааның өг-бүлези.
10 шакта “Командалар чыскаалыңар!” – деп микрофон дамчыштыр медээни берипкен.
Рапорттар төнген соонда, төрел аймактар (бөлүктер) боттарының ада-иезиниң допчу-намдарын, уруг-дарыын уйнуктарын, ачыларын, ичилерин таныштырган. Ондарларның мурнундан Хувар Сереновнаның ортун уруу Светлана Сүдер-ооловна сөс алган. Маадыларның мурнундан Чодураа Сереновна таныштырган.
Улаштыр-ла төрел бөлүк тус-тузунда таныштырылгазын дооскан. Серен Күжүгеттиң улуг кенни Тыва Республиканың алдарлыг эмчизи Тоюңмаа Степановна Күжүгет сөс ап бээзиниң допчу-намдарын, ооң ТАР үезинде болгаш совет үеде чурттап, ажылдап чораан үелерин кысказы-биле сактып таныштырган:
С.А. Күжүгет шериг албанындан халашкаш, 1935 чылдан эгелеп Кызыл хоорайга ажылдап эгелээн. 1936–1938 чылдарда Кызыл хоорайның бирги мэри (хоорай чагырыкчызы) болуп ажылдаан. 1938 чылда репрессияга “9“-туң херээнге онаашкан. 7 кижи адып боолаткан, С. Күжүгет биле Доткан 8-8 чылдарга шииттирген. Репрессияның кадыг-берге үелерин эртип, аал-оранынга дириг чедип келген. 1968 чылда бүрүнү-биле агарткан соонда, “Тиилелге” совхозка бода мал ажаап турган. Кызымак, ак сеткилдиг ажылы база бода мал бажын хорамча чок ажаап-карактааны дээш “Хүндүлел ордени”-биле шаңнаткан.
Өөнүң ишти Сюрюнмаа Кундуспаевна-биле уруг-дарыын эки өөредилгелиг, күш-ажылынга ынак кылдыр кижизидип, эртем-билигге чедирген хоочуннар болуп, салгалдарынга үлегер-чижектиг арткан – деп сөзүн дооскан.
Төрел аймактың чыыжының бирги кезээ төнген. Спортчу оюннар, мөөрейлер, “хөглүг старттар” эгелээн.
Аас-биле макталга Мира Пирингилениң “Дикая природа”, Аляна Маадының бодунуң кылган творогу, быжырган блиннери, Аяна Сүдер-оолдуң кат-чимис, ногаалар-биле долдурганы кылымал “Арбуз-корзиназы” болган.
Ыры, танцы, уран чүүл мөөрейлеринге Ай-Херел, Айдың Сарыглар акышкылар гитарага ырларын ойнап күүсеткеш, I дугаар черни чаалап алганнар. Бичии салгалдардан Дамир Пирингиле орус, тыва, бурят дылдарга “Ава” дугайында ырыны бараалгаткан.
Улуг назылыглардан Тамара Ондар “Караңгыда сылдыстар” база Клим Күжүгеттиң командазындан ийи кижи ыры, кожамыктар ырлаан. Танцылаар, ырлаарынга Испаниядан шөлээлеп келген Орлан, Мира Пирингилелерниң уруу Алдынай, уйнуу Айлуна Гариддо “Фламинго” база бир хөглүг испан танцыны уруу испан дылга ырлап турда, боду танцылап күүсеткеш, шаңнал-макталга төлептиг болган.
Дараазында спортчу оюннар, канат (баг) тыртары база “Хөглүг старттар” эгелээн.
3-3 командаларга улуг улусту, аныяктарны база бичии салгалдарны үскен.
Бичии чаштарның маргылдааларга идепкейлиин чаптап көрүп олурдувус, олар база тус-тузунда шаңнал-макталдарны алгылаан.
“Хөглүг старттарга” улуг-бичии салгалдар база идепкейжи киришкеш, шаңналдыг черлерни ээлээн.
Бо чыышка келген төрел бөлүктер моон-даа соңгаар мындыг хемчеглерни, ужуражылгаларны улаштыр эрттирерин дугурушканнар.
Ол ышкаш бирги чыышты организастап, эки эрттирген удуртукчу-башкарыкчы Урана Уларовнага чыыштың киржикчилери улуу-биле четтиргенин илереткен.
Келир чылын эрттирер чыыштың эстафетазын Ондарларның төрел аймаанга дамчыткан.
Төрел бөлүк аймааның эрттиргени бо чыыштың сорулгазы болза төрел бөлүк улус, оларның ажы-төлү, салгалдары бот-боттарын эки билчип, таныжып алыры, оларны таныштырып, төрелдештирип, аразынга эп-найыралдыг чурттаарын, арага-дарыже сундукпазын, улуг назылыг ада-өгбелериниң эки чаңчылдарын сагып чоруурун, оларның чагыг-сөзүн дыңнап өөренирин, амыдырал-чуртталгага боттандырарын чедип алыры.
Тамара ОНДАР, күш-ажылдың база муниципалдыг албанның хоочуну, Кызыл кожууннуң хүндүлүг хамаатызы.
Каа-Хем суур.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
2025 чылдың август 28 “Шын” №33