Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг эрткен неделяда Таңды кожуунга чедип, ооң хову-шөлдерин кезип, тараа болгаш оът-сигенниң чүү хире үнгенин көрүп, тараажылар-биле ужуражып, ажыл-херектериниң байдалы-биле таныжып, арга-сүме солчуп чугаалашкан.
Таңды кожуунда тараа ажыл-агыйын чедиишкинниг сайзырадып турар фермерлерниң бирээзи Александр Боровиков. Ол үжен чеди чыл дургузунда Бай-Хаактың эмнелгезинге чолаачылап ажылдап чораан. Ынчалза-даа сагыш-сеткили кезээде чер-биле тудуш болгаш, 2007 чылда Успенка суурнуң чоогунда шөлдерден 205 га шөлдү чөпшээредип, эрги трактор садып алгаш, аңаа тарааны тарып өстүрүп эгелээн. Александр Боровиковтуң тараажы ажыл-херээ чоорту шуудааш, 2013 чылда тараачын-фермер ажыл-агыйын бүрүткеткен. Оңгар-Ховуда кагдынган тараа шөлдеринге тарааны катап тарып өстүрүп эгелээринге 2022 чылда ол идепкейлиг киришкен, аңаа кызыл-тастың, суланың, кырлыг-караның үрезиннерин чаштырган, өзүмү багай эвес. Келир 2023 чылда Оңгар-Ховуга тараа тарып өстүрериниң хемчээлин А. Боровиков улам улгаттырар сорулгалыг.
Тараа аймаан тарып өстүреринге ада-өгбелерниң арга-дуржулгазын база Александр Максимович ажыглап турар. Шөлдериниң чамдыызынга үрезинни күзүн чаштырып каарга, ол хөрзүн адаанга доңмайн кыштааш, чазын өзүп үнүп кээр. Эң ылаңгыя каңдаашкынныг агаар-бойдустуг чылдарда бо арга эвээш эвес дүжүттү өстүрүп алырының база бир магадылалы. Черле ынчаш, бо тараажыны чогаадыкчы сагыш-сеткилдиг кижи деп санап болур. Бо чылын дөртен га черге лённуң үрезинин чаштырган, ооң дүжүдү багай эвес болурунга идегеп турар. А. Боровиков лённу дужа-келбиже тарып өстүре бербээн. Таңдыга көжүп келген орус тараачыннар лённу тарып өстүрүп турганнар. Совет үеде, чүге-ле ийик, бо культураны тарып өстүрерин кагган. Ооң чылдагааны лённу улуг хемчээлдиг кылдыр болбаазырадыры берге болганы-ла ол боор оң. Амгы үениң чаа технологиялары-биле лённу хөйнү болбаазырадып болур. Лёндан сыскырып алган үстү чүгле чемге эвес, ол дыка ажыктыг эм-дом шынарларлыг боорга, медицинага болгаш өске-даа адырларда ажыглап турар.
Лённуг шөлге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг барып, ооң өзүмнерниң багай эвезин көргеш, ооң дүжүдүнден ап болур кол продукт – үстү бүдүреринге херек дериг-херекселди садып алырынга деткимчени көргүзерин аазаан. Таңдыга тарып өстүрген лёндан үс болгаш оон ылгап алган өске-даа продукция Тываның онзагай продуктуларының бирээзи апаар чадавас.
ЧАА ТУДУГЛАР
Бай-Хаак суурда тудуп турар чаа тудуг объектилеринге Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг чораан. Ол шыңгыы кичээнгейин 825 өөреникчи өөренир чаа школаның тудуунче угландырган. Школаның тудуун федералдыг болгаш республика бюджеттеринден акшаландырып турар. Тудуг ажылдарының кандыг чоруп турарын, тудуг материалдары-биле хандырылгазын Владислав Ховалыг хынааш, школаны тудуп турар тудуг организацияларының удуртукчулары-биле ажыл-херектерни сайгарып чугаалашкаш, школаның тудуу ооң бодунуң хууда хайгааралында турарын демдеглеп, школаны эки шынарлыг туткаш, керээлерде айыттынган хуусаада ажыглалга киирерин сагындырган.
Хамааты байдалды бүрүткээр база Хөй угланыышкынныг ажыл-чорудулгалыг төп деп албан черлериниң бажыңнарының тудуун “бот ажыл-агыйжы арга”-биле азы тус черде албан черлериниң артыкшылдыг акша-хөреңгизи-биле чорудуп турар. Бо албан черлериниң бажыңнарының тудуу кандыг чоруп турарын Владислав Ховалыгга көргүзүп тура, албан черлериниң бажыңнарын “бот ажыл- агыйжы арга”-биле тударының арга-дуржулгазы республикада нептереп эгелээнин Таңды кожууннуң чагырга даргазы Алик Моңгуш демдеглээн.
М. Кыргыс.