«Чаа сорук» губернатор төлевилели
Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламентизинге) 2020 чылда республикага ажыл-херектерниң байдалының болгаш иштики политика дугайында “Хөгжүлдениң чаа энергиязы. Тывага чурттаар, Тывага чоргаарланыр” деп Айыткалынга 2020 чылда “Чаа сорук” деп чаа төлевилелди амыдыралче киирерин чарлаан.
“Чаа сорук” деп чаа төлевилелдиң негелделериниң “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” деп губернатор төлевилелдиң негелделеринден кол ылгалдыг чүүлү – киржикчилери аар эвес кем-херек үүлгеткен дээш, шииттирип чораан адалар. Ынчангаштың “Чаа сорук” төлевилелдиң негелделерин ажылдап кылырынга Хөй-ниитиниң айыыл чок чорук яамызын киириштирген, чүге дээрге чаа амыдыралды эгелээр соруктуг адаларны, оларның өг-бүлелерин кем-херектерни организастыг үүлгедир бөлүктерден камгалаар-даа апаар чыгыы болгай.
“Чаа сорук” деп чаа төлевилелди Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол угаап бодап, 2020 чылда боттандырып эгелээрин саналдаар деп тура, төлевилел шииттирип чораан адаларның, оларның өг-бүлелериниң келир үедеги салым-хуузу-биле ханы харылзаалыын хандыр билип, ук төлевилелге хоойлу-дүрүм камгалалының органнарының хамаарылгазын тодаргайы-биле Айыткалынга демдеглээн. “Бо төлевилелдиң киржикчилериниң ажылын криминалдыг байдалдарже углаар сорулгаларны, чаа малчын ажыл-агыйларга хоойлуга удур хөделиишкиннерни Хөй-ниитиниң айыыл чок чорук яамызының ажылдакчылары болдурбас ужурлуг. Тываның Иштики херектер яамызының, ылаңгыя участок төлээлериниң деткимчезинге идегеп турар мен” – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.
“Чаа сорук” төлевилелдиң хөй-ниити ужур-дузазы, ооң киржикчилериниң боттарынга ажык-дүжүү, чаа сорукту боттандырып турда тыптып кээп болур чүүлдерниң уг-шии билдине берди ышкаш. Ынчангаш ук төлевилелге кижилерниң хамаарылгазын билип алыры-биле айтырыг – харыы хевирлиг чугааны оларның чамдыызы-биле кылдывыс.
Ирина Ховалыг, кудумчуда садыгжы:
– “Чаа сорук”! Бо төлевилелдиң адын дыка онзазынган мен. Орус дылда очулгазы шоолуг эвес ышкаш чорду ийин. “Новая жизнь” деп каан, тыва утказын колдадып очулдурган болза эки. Че, ол-даа канчаар, бо төлевилелдиң негелделери “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” деп төлевилел-биле дөмей чорду, хоойлу-дүрүмге хамаарышкан чүүлдер бар дээрден башка. “Чаа соруктуң” киржикчилери аар эвес кем-херек дээш олуруп чораан кижилер деп каан-дыр. Эгезинде элдепсинген мен, оон бодап турарымга, ажырбас ышкаш чорду. Аныяанда суг болза тенек болгаш, каш борбак акшаның бараанын оорлааш, шииттирген оолдар бар-ла болгай. Оларның аразында таныырларым-даа бар. Мен болза кудумчуда үүрмек барааннар садып турар кижи-дир мен. Чамдыкта бичии оолдар бараанымны оорлай-даа бээр-дирлер. Тудуп-даа ап турдум, шагдааларга билдирткен болза, та чежезин олуртуп каапкан мен. Канчаар боор, хөөкүйлерни, ойтур-дүйдүр октап, котпактааш, салып чорудуптар-дыр мен.
Маадыр-оол Данзын, “Шынның” бижикчизи, саң-хөө органнарының хоочуну:
– “Чаа сорук” төлевилел чедиишкинниг боор дээрзинге идегээр мен. Бир эвес ажыл-агыйжы, саң-хөө болгаш организастыг талазын алыр болза, “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” төлевилелди боттандырып турарының арга-дуржулгазы бар-дыр. Мал-маган-биле хандырылганы алыр болза, “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” төлевилелдиң киржикчилериниң малын “Чаа сорук” төлевилелдиң киржикчилеринге чүге берип болбас деп. Кыштаг, аңаа кажаа-хораа, чуртталга бажыңы тударынга чарыгдалдарга тус эрге-чагырга органнары акша-төгерикке бергедежип болур боор. Ынчалза-даа ажырбас-ла боор оң, “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” төлевилелди боттандырып тура, ону шиитпирлеп турган болгаш, арга-хоргазын тыва-ла бээрлер боор. Бир эвес бажың, кажаалар тударынга херек ыяш кезип алырын чөпшээрээр болза, ыяш кезеринге, кыштаг тударынга ада-ие, төрелдер дузалажы бээри чугаажок.
“Чаа сорук” төлевилелде эң-не чугула чүүл киржикчиниң бодунуң харыысалгалыы, туруштуу деп бодаар мен. Сумунуң чону шыңгыы, ажыл-агыйжы эрлерни шилип алыры чугаажок-ла болгай. Ынчангаштың “Чаа сорук” төлевилел түңнелдерлиг болурун көре бээр бис.
Эдер-оол Дарыкай:
– “Эрик бузулбас болза – хая, эр кижи часпас болза – бурган” деп тыва улустуң үлегер чугаазы бар-дыр ийин. Бистерниң аравыста чуртталгага часпас, амыдыралга алдаг кылбас кижилер кайын-на шуут чок боорул аан. “Чаа сорук” деп төлевилелге хамаарыштыр чугаа-соот-ла хөй-дүр. Чогум черле херек төлевилел-дир.”Улуг аалдан” үнген кижилерни деткиири чөп-түр. “Чаа сорук” төлевилелге берге эрлер киржир деп бодаар мен. Тура-соруктуг, эрес-дидим, ажыл-агыйжы дээрим ол-дур ийин. Оларны бастыычаңнаар кижилер ховар-ла боор. Кижилерге базындырып алыр хире улус ынаар кирбес. Кижи бүрүзү бодунуң хирезин билир-ле болгай.
“Чаа сорук” төлевилелди ажыктыг эгелээшкин-дир деп, бистиң-биле чугаалашкан кижилерниң барык шуптузу санап турар болду. А ол дээрге чон ону деткип, бедии-биле үнелеп турарының демдээ-дир. Чоннуң ындыг улуг үнелээшкининге чедиишкинниг боттанып турар “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” губернатор төлевилели салдарлыг болганы чугаажок.
Бо төлевилелге киржир адаларны шилиир талазы-биле чоннуң хуралдары сумуларда эртип турар.
"Шын" солуннуң ниитилел-политика килдизи.