Эрткен неделяда, июль 13–14-те, Кызылдың Аныяктар ордузунга Тывадан эр улус аразынга делегейниң шыдыраа федерациязы ФИДЕ-ниң Тывадан эр улус аразынга баштайгы мастери, 2021 чылда Европа чемпиону, 2023 чылда Россия чемпиону Тамерлан Чындыгырның шаңналы дээш республика чергелиг шыдыраа маргылдаазы болуп эрткен. Ооң бетинде, июль 4-те, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Тамерлан Чындыгыр-биле ужурашкаш, Тамерланның чедиишкиннерин онзалап демдеглээн. Тываның Чазаа, республиканың Баштыңы делегей чемпионадынга белеткениринге болгаш киржиринге Тамерланга дуза кадары чигзиниг чок.
Эрткен неделяда болган маргылдаага Тывадан болгаш кожавыс Хакасиядан аңгыда Новосибирск, Иркутск областардан, Алтай крайдан шыдыраачылар 4 бөлүкке күжүн шенешкен, тиилекчилер илерээн.
Хакасиядан чалаткан 15 шыдыраачы колдуу-ла школачылар болган. Оларны 3 тренер башкы, ада-иелери үдеп чораан. Новосибирск, Иркутск областардан, Алтай крайдан келген шыдыраачылар шупту ында ажылдап, чурттап, өөренип чоруур тывалар болган. Абакандан келген школачылар аразында база тывалар бары амгы үеде тыва шыдыраачылар Сибирьниң кайы-даа хоорайында барын көргүскен.
Маргылдааның киржикчилерин 4 бөлүкке үскеш, кызыгаарлаан үелиг (ойнакчы бүрүзүнге 15 минута, немей 10 секунда көрдүнген) швейцар система-биле ойнаткан.
Кызылдан Ананда Донгак 7 салыгдан 7 санны ойнап алгаш, 10 хар чедир бичии уруглар аразынга бирги черни бүзүрелдии-биле чаалап алган. Чүгле тиилекчиге уттурупкан Норден Монгуш 2-ги черни ээлээн. Үшкү черге Далида Чамурлиева (5 санныг) төлептиг болган. Оларның шуптузунга алдын, мөңгүн, хүлер медальдарны болгаш хүндүлел бижиктерни, акша шаңналдарын тывыскан. 4–5 дугаар чер алган Амелия Оюн биле Ясмин Ондар база акша шаңналдарын алганнар.
Кызылдан Тимур Иргит 10 хар чедир бичии оолдар аразынга оюнга кымга-даа уттурбайн, ол бөлүкке чемпион болган. Дараазында шаңналдыг черлер алган чалыы шыдыраачыларны илередирде, немелде көргүзүглерни санаар ужурга таварышкан. Чүге дээрге хары угда 3 ойнакчы 4,5 санныг болганнар. Немелде көргүзүглер-биле Отсүрен Ондар 2 дугаар, Ачыты Күжүгет 3 дугаар болганы илерээн. База-ла 4,5 санныг болган Түменмаадыр Күжүгет бо удаада медальдарга, хүндүлел бижиктерге четпейн барза-даа, 4-кү чер дээш акша шаңналынга төлептиг болган. Кудер Ондарга (5-ки чер) база акша шаңналын тывыскан.
Бичии оолдар, уруглар швейцар система-биле 7 салыг ойнаан болза, эр болгаш херээжен улус 9 салыг ойнааннар.
Херээжен шыдыраачылар (21 киржикчи) аразынга 9 салыгдан 9 санны чаалап алган, Тываның херээжен улус аразынга 5 дакпыр чемпион, бо чылын Кызылдың 15 дугаар лицейиниң 11-ги клазынче шилчээн Шуру Ондар чемпионнаан. База-ла ол лицейде өөренип турар Арина Иргит (8 санныг) 2 дугаар болган. Долзат Наксыл (6,5 санныг) 3 дугаар черни ээлээн. Улуг назылыг херээжен шыдыраачылардан Галина Саая (5,5 санныг) акша шаңналдыг 4-кү черге төлептиг болган. Хакасиядан Есения Брем 5 дугаар черни ээлээш, акша шаңналын алган. Алтай край дээш ойнаан Саглай Шоннай-оол шаңналдыг черге бичии-ле четпейн, 6 дугаар болган
Эр улус аразынга маргылдаа кончуг солун болган. Оларның аразынга 10–11 хардан өрү оолчугаштар, 70–80 хар оранчок ажа берген шыдыраачылар хөй болган.
Ниитизи-биле 78 эр шыдыраачылар аразынга 8 санныг болган Кежик Монгуш бүзүрелдии-биле чемпион болган. Кежик бо маргылдаага хөй чылдар иштинде школага өөренип келгени Новосибирск областың төлээзи болган. Арга-дуржулгалыг хоочуннар, шыдыраа специалистери Кежикти Тамерланның соондан ФИДЕ мастери болур деп санап турары анаа эвес.
Чемпион-биле хайымнаан республиканың 3 дакпыр чемпиону Орлан Сарыглар (Чөөн-Хемчик, Чадаана) 7,5 санныг ийи дугаар черни ээлээн. Тываның 5 дакпыр чемпиону Артыш Чүлдүм биле Тываның база бир өзүп олурар салым-чаяанныг чалыы шыдыраачызы Начын Чамзы 7–7 санныг болуп деңнежи бээрге, база-ла немелде көргүзүглерни санаан. Ооң-биле Начын Чамзы 3 дугаар, Артыш Чүлдүм 4 дугаар болганнар. Акша шаңналдыг 5 дугаар черге хоочун шыдыраачы Олег Дамбиев (6,5 санныг) төлептиг болган. База-ла ол хире сан алган Адыгжы Куулар бо удаада немелде көргүзүглери четпейн барганындан шаңнал чок арткан.
Эр улус аразынга маргылдаага киришкен школачыларны база аңгы демдеглеп шаңнаан. Оларның аразындан бирги черни Хакасияның чемпиону Иван Кочнев чаалап алган. Дараазында 2-ден 5-ке чедир шаңналдыг черлерге Оргаадай Маны-Хая, Дүгер Допай, Мөңгүн Сарыг-Лама болгаш Кирилл Литвинцев (Хакасия) төлептиг болганнар.
Шыдыраага эр улус аразынга баштайгы тыва мастер болган Тамерлан Чындыгырның шаңналы дээш ниитизи-биле 126 шыдыраачы киржикчилиг маргылдаа бедик организастыг болгаш эш-хуу байдалга эрткен. Аңаа Кызыл хоорайның иерияның спорт килдизиниң даргазы Ким Котчинниң баштааны судья коллегиязы улуг рольду ойнаан.
Ниити түңнелдер-биле алыр болза, эрткен маргылдаага Кызылдың немелде өөредилге төвүнүң тренер башкызы Сергей Ыймажапович Түлүштүң өөреникчилери тергиидээн.
Хакасиядан 15 чалыы шыдыраачылар маргылдаага киржиринден аңгыда солун культура-дыштанылга программазын тургусканын база демдеглээр апаар. Ооң ачызында кожаларывыс Абаканче чанып келгеш: «Кызылга бис ынакшый бердивис», «Онза-солун маргылдаа, бисти чылыг-чымчак уткуп-хүлээп алганыңар дээш, улуу-биле четтирдивис!» – деп социал четкилер таварыштыр бижип турары онзагай.
Эр улус аразынга шыдыраага баштайгы тыва мастер Тамерлан Чындыгырның шаңналы дээш маргылдаа ооң өг-бүлезиниң, чоок кижилериниң, Кызыл хоорай чагыргазының, Тыва Республиканың Спорт яамызының болгаш Шыдыраа федерациязының деткимчези-биле болуп эрткен.
Маргылдааның киржикчилери Кежик Тамерланга улуу-биле четтиргенин илередип, аңаа ам-даа улуг-улуг чедиишкиннерни күзеп, делегей чемпиону болгаш баштайгы тыва гросммейстер болурун күзээннер.
Мерген КЫРГЫС.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
"Шын" №53, 2023 чылдың июль 19