Болган таварылга
Амыдыралга элдеп-эзин таварылгалар турарын эскердим. Бо таварылга кым-бир өске кижи-биле-даа эвес, а мээң бодум-биле болганын айтып каайн.
Ынчан ойнап өскен суурувуска бичии курзук 7-8 харлыг оолдар, уруглар 1-ги классчы болган бис. Клазывыста Сергей деп аттыг оол бар, өске оолдарга бодаарга, ол эки өөренир, эрес-шоваазы аажок чүве, бисти бо-ла эки өөреникчилер дээш катай шаңнаарын сактыр мен. Көдээ суурларга ынчан клубтарга дайынныг кинолар бо-ла боор турган. Ынчан Чапаевтиң кинозу болур дээн, ону көөр дээн улуг-бичии кижилер хөйү-биле чыылган. Кино механиги акывыс клубтуң кирер эжиинде туруп алган, холунда билеттерин санашкан улуска берип, киирип турган. Хөй иткилешкен улус аразынга чүткүп, сыңмарлажып тургаш, мүн-не клубче кирип келген мен. Уругларның шимээн-даажы аажок. Мени адап, кыйгырып, менче хол чайып турар кижи-ле бар, “Бээр эртип кел” деп-ле турарын эскерип каан мен. Топтап көөрүмге, мээң классчым Сергей. Арай деп чүткүп тургаш чеде бээримге: “Сенде олут эжелеп кагдым, маңаа олуруп ал” – дээш чанында бир хос олутче мени олуртуп каан. Дыка амырап, олуруп алган мен. Ол оолдуң меңээ хамаарылгазы эки турганын, мээң холумга конфет-чигирни-даа бо-ла тутсу кааптарын сагынмас аргам чок.
Үр болбаанда ол суурдан авам-ачам ажыл-амыдыралының аайы-биле көжүп чоруй барган бис. Школа доозупкан бис. Хөй үе эрткен-даа болза, Сергейни үе-үе сактып, кайы хире өскен ирги, ону көрген болза? — деп бодалдар меңээ тургулаан.
Ынчан чаа школа дооскан аныяктар Кызылче ыңай-бээр өөренип кирер дээш чоруп турганнар. Бичиимде кады өөренип чорааным эжим уруг-биле Кызылдың Востокта доктаамга ужуражы бергеш чугаалажып турувуста, чанывыска арын-шырайының шевергин чаражы кончуг, бистиң үевис аныяк оол чедип келгеш: “Экии, кыстар” – деп бисти мендилеп, менче кайгаары аттыг, эжим-биле чугаалажы берген. Хоорай кирер автобуска олурупкаш, эжимден: “Демги оол кымыл аан?” – деп айтырган мен.
— Сергей ышкажыл, сен бичии класстарга ооң-биле кады өөренип турган эвес сен бе? – дээрге кайгап, ону танывааным элдептиг болган.
Үениң маңының дүргенин, чылдар караңайнып эртип, каш-каш он чылдар шуужуп, бистиң хар-назынывыс улгаткан. Кижи бүрүзү амыдыралче оруун тыпкан, өг-бүлелиг, ажы-төлдүг, ажыл-хожулдуг, пенсияже үнген, харын-даа кырган-ава, кырган-ачалар апарган бис.
Кудумчуга уругларым ачазы-биле кезээде кады чоруур, чарылбас турган бис. Ол чорувуста бир-ле эр кижи чанывыс-биле эрткен санында-ла бисти чылыг-чымчак мендилеп, бажын хүндүткелдии-биле ковайтып каар турганын каш-даа эскерген мен. Мендилеп турарын бодаарга, ачавысты таныыр, ооң эжи боор деп бодаар турган мен. Бир-ле катап база-ла кудумчуга ынчаар таваржып эрткен бис. Мен чүге-ле чүве ийик, эжи-биле чүге чугаалашпас кижи боор дээш ачавыстан: “Ол эр кижи бисти ужурашкан санында мендилээр, сээң эжиң бе?” — деп айтырыпкан мен.
— Сээң эжиң бе деп чүңүл, мен ону таныыр турган болзумза, шагда-ла чугаалажы бергей-ле мен. Сени-ле мендилеп, сенче ырзаңайнып турар эвес кижи-дир бе? – деп шыжыгыксаарга кайгап, хей-ле ону айтыра бердим деп бодумну бодум иштимде чектеп шаг болган мен.
Үе эртип-ле турган. Ачавыс бо чырык өртемчейден база чоруй барган. Бир-ле хүн эмчилеп чорааш, изиг шай ижиптер дээш, кафеге кире берген мен. Мээң соомдан кирип келген кижини көөрүмге, ол-ла бисти мендилээр эр кижи болган. Ол кирип кел сал-ла мени көрүп кааш:
— Экии! Кончуг шылый кеткен эрни чедипкен чоруур болгай силер, бөгүн канчап чааскаан чорууруңар ол? – дээрге, шуут эпчоксуна берген мен.
— Ачавыс чок болган — дептеримге, ол кижи ийи холун катташтыр туткаш:
— Буруулуг болдум, билбейн айтырыптым, мени өршээп көрүңер – дээн.
Иелээ чаңгыс столга олуруп шайлаан бис. Бо кижи чогум черле чүү кижил деп айтырыгны салыптар эптиг үе таваржы бергенин ажыглап:
— Силер чогум черле кым силер аан? — деп мээң элдептиг айтырыымга, ол мээң адымны адааш: “Силер черле мени танывас улус болдуңар, кады өөренип чордувус чоп. Мен Сергей-дир мен” – дээрге, шуут-ла дылым уштунуп, эпчоксунуп калган мен.
— Хаа, ол Сергей силер силер бе? – дээш, мен кайгаанымны база чажырып шыдаваан мен.
Мээң мурнумда шагда 50-60 чылдар бурунгаар кады өөренип чорааным, мени хүндүлээр чораан, бо хүнде мээң мурнумда олурар кижи — бичии Сергей бо ышкажыл! Бо таварылгага бодум бүзүрээр аргажок, үениң маңының дүргенин, үе кижини өскертиптер деп чүвени канчап билбейн чорааным элдептиг, мени бодандырыпкан. Аравыс ырак чораан болгаш, мээң караамга ооң көзүлбейн чорааны-биле мээң сагыжымда бичии Сергейниң овур-хевири артканын бөгүн медереп билдим. Сергейни көрзүмзе, ужурашкан болзумза деп бодалдар меңээ турган, үе маңы ону ойнап ап, мен ону танывас болганым, орай-даа бол, шагдагының бичии Серёгазынга ужурашканым солун таварылганы көрдүм.
/ Раиса ОНДАР,
ТР-ниң улустуң башкызы, РФ-тиң Журналистер эвилелиниң кежигүнү.
Чурукту интернеттен алган: yandex.ru/images/sea...
“Шын” №46 2025 чылдың ноябрь 27