“Серебрянка» профилакторий-санаторийге кадыкшылым экижидип дыштанып тургаш, Украинада тускай шериг операцияның киржикчилери Ада-чурттуң камгалакчылары дайынчыларга ужуражып, оларның-биле чугаалаштым. Дайын-чааның коргунчуг бергелерин шыдажып эрткен эрлер болду.
Оларның бирээзи – Айдыс Минчей соңгу чүкте Мурманск хоорайда далайның чадаг шериг кезээнге ыдык хүлээлгезин эки эрттирген, улуг матрос эргелиг. 2022 чылдың сентябрь 5-те Украинаже эки турачылап аъттанган. Херсон областың Урожайный деп суурга баргаш, «Барс–20» бөлүкке кирген. Боду Тес-Хем чурттуг болгаш, Айдыс Бугалдайевич бодунуң кыйгы адын «Тес» деп адап алган. «Тес» деп сөстүң украин дылда утказы «шай». Даштында «Тес» деп бижээн шайлаарактар бензин, кудар станцияларда бар. Ынчангаш эштери Айдысты «чайхана» деп баштактанып адай-даа бээр.
Шагаан-Арыг хоорай чурттуг, «Батый» деп кыйгы аттыг, назын ортузу четкен Опай дугайында Айдыс Минчей чугаалап олурду. Малгаштыг өл-шыктан буттары ыжар боорга, бажың адаа соок черде аъш-чем складын харыыладып каан. «Укрлар» сени тудуп алза, Батый аттыг дээш ат кылыр, Украинаны хөй-хөй чылдарда Батый хаан шыңгыы баштап чораанын Украинаның школаларының төөгү номунда бижээн» деп оолдар баштактанып турганын Айдыс Бугалдайевич сактып чугаалап олурду.
Шупту 460 дайынчы аразынга 14 тыва эрлер турган. Удур-дедир халдаар дайынчы хөделиишкиннерге хүннүң чыгыы киржип турганнар. Тулчуушкуннарга эрес-дидими дээш Айдыс Минчейни «Төрээн чуртка ачы-хавыяазы» медаль-орден-биле шаңнааш, шөлээледип чандырыпкан.
Тулчуушкуннарга дириг арткан дайынчыларның хөй кезии телефоннашкаш, катап чоруур, өлүрткен хөй эш-өөр солдаттарга өжээн негээшкини болзун деп сүмелешкеннер. 2023 чылдың октябрь 22-де чоруткаш, Запорожье областың хоорайларының бирээзинге келгеш, агаар-десант шериг кезээнге каттышканнар.
Тускай казып, дерип каан бол, суу сыстыр малгашталчак оңгуларга бир чыл үнүп-кирип дайылдашканнар. Артиллерия, ужуп адар коптерлер дээш өске-даа боо-чепсек аажок сайзыраан, хуюкталдыр чылча шавар дайынчы хөделиишкиннерге хөй кижи амы-тынындан чарлып турар. Улай-улай халдаашкыннарның бирээзинге Айдыс Минчей балыглаткаш, Днепр хем эриинге бергедеп чыткан. Ийи буду балыг, чүгле соястаар. Эштери дузалап келир дээрге, айыылдыг, үзүк чок адып-боолап турган. Радио дамчыштыр харылзаа бар болгаш, Минчейниң кайда чыдарын эштери билир. Чидиг тулчуушкуннар оожургаанда, бир аныяк эр келгеш, Айдысты хендир-биле баглап алгаш, тулчуушкун шөлүнден үндүр сөөртүп эккелген. Берге байдалга дузалааны дээш, ол дайынчы эрес-дидим эрге Минчей өөрүп четтиргенин илереткен.
«Рота-биле беш удаа халдаашкынче киргеш, беш катап дириг үнген сеңээ маадыр ат тыпсыр ужурлуг. Сени солунга бижиийн» деп бир корреспондент келген, Минчей ойталап каапкан. Чүге дээрге тулчуушкуннарга хөй солдат эш-өөрү эрес-дидим дайылдажып, амы-тынындан чарылган, а бодунуң дугайында чугаалаары мактанган хевирлиг апаар.
Айдыс Минчейни Севастопольда госпитальга ай чыгыы эмнээн. Ол госпитальда балыглаткан хөй шериглерни эмнеп турарын, ында офицерлер барын билир болгаш, «укрлар» ону үргүлчү бомбалаар.
Минчейни оон Донда Ростов хоорайда госпитальга эккелген. Балыг-бышкыны чүгээртээн солдаттарны санитар поездиге 1500 кижи чедир чыггаш, Ростов – Волгоград – Астрахань орук дургаар хоорай, суурларда эмнелгелерге солдаттарны дүжүрер. Поездиден дүжүп шыдавас солдаттарга тус черниң чурттакчылары дузалажыр. Поезд доктааган чер санай улгады берген кижилер хөй аъш-чем, идик-хеп аймаан тудуп алган, «Бистиң камгалакчы оолдарывыс» деп солдаттарны уткуурлар. Поездиден дүжүп шыдавас эрлерге дузалап, иштинче кирип келир. Чүге дээрге солдаттарның чамдыктарының балыындан хан сыстып келген боорга, балыын чаа марля-биле эде шарып бээр.
Ийи колдуктааштыг Айдыс Минчейге келгеш, каш хонукта чугбаан мойнунда, буттарында хирни чылыг суг-биле чуп, хол-буттарының өзүп келген дыргактарын камныы хөлчок кезип бээр болган.
Айдыс Минчейни Астраханьда госпитальга он хонук эмнээш, үндүр бижиптерге, 2024 чылдың июнь айда төрээн чурту Тываже чанып келген. «Серебрянкага» кадыын улам быжыглап, эмнедип турда, Айдыс Бугалдайевичиге ужуражып, ооң-биле чугаалашканым ол.
(Уланчылыг).
Дегут ДЕМЧИК,
Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Авторнуң тырттырган чуруу.
“Шын” №76 2024 чылдың октябрь 5