Ноябрь 28-те Тыва үндезин культура төвүнге республиканың 8-11 класс өөреникчилериниң аразынга «Өгбелерниң өнчүзү: национал спорт болгаш тыва улустуң оюннарының чаңчылчаан хевирлери» деп конференция болуп эрткен. Аңаа күрүне болгаш республика лицейлериниң, Кызылдың 4, 22 дугаар школаларының, 9 дугаар гимназияның, Сарыг-Септиң 2 дугаар Салчак Тока аттыг ортумак школазының, Балгазын, Сосновка, Аржаан, Ак-Туруг ортумак школаларының өөреникчилери киришкен. Конференцияның эгезинде төптүң директору Игорь Көшкендей, директорнуң оралакчызы Меңги Ондар болгаш Россияның хостуг хүрешке алдарлыг спорт мастери, Европаның 3 дакпыр чемпиону Опан Сат киржикчилерге байырын чедирип, чедиишкиннерни күзээн.
Күрүне лицейиниң өөреникчилери бөлүглежип алгаш кылганы «ӨҢҮ стол оюну», «Сайзанак стол оюну» болгаш «Кажыкка дөрт берге дүжүрериниң аңгы-аңгы аргалары» деп төлевилелдерин таныштырган. «Шылгараңгай тыва спортчуларның салым-чолу» деп секцияга «Кенден Владимир – мөгелерниң тергиин адазы», «Кенденнер – мөге салгалдыг өг-бүле», «Салчак Даш-оол – тулган чемпион» деп ажылдарын Сарыг-Сеп өөреникчилери, «Тиилелгелерге өг-бүлениң чаңчылдары: Паралимпий оюннарының чемпиону Михаил Оюндан уруунуң тренер болганынга чедир» деп ажылын Т.Д. Оюн аттыг Сосновка школазының өөреникчизи, Иргит Самбууга тураскааткан «Этнограф эртемденге чоргаарал» деп ажылын Кызылдың 9 дугаар гимназиязының өөреникчизи илеткээн. Тыва эр кижиниң үш адааны болур хүреш, аът чарыжы, ча адарындан аңгыда, тевек болгаш кажык оюннарын, оларга дөмей оюннарны көрей киноларда оюннар-биле деңнээрин чалыы шинчилекчилер шенээн.
Конференцияга ниитизи-биле 19 ажылды сонуургаткан. Филология эртемнериниң доктору, Россияның тюркологтар комитединиң кежигүнү, РФ-тиң Өөредилге болгаш эртем яамызының Федералдыг реестриниң эксперти, Тываның эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, РФ-тиң чоннар ассамблеязының «Нацияның чоргааралы» шаңналының «Төрээн дылдарны кадагалап арттырарынга болгаш сайзырадырынга үлүг-хуузу дээш» номинациязының лауреады Мира Бавуу-Сюрюн жюри даргазы болган. Ооң кежигүннери кылдыр Тыва үндезин культура төвүнүң организастыг килдизиниң начальниги Шурумаа Кыргыс, Улустуң хөөмейжизи, Тываның улустуң артизи, «Тыва чоннуң чоргааралы» Тываның Баштыңының шаңналының болгаш «Тываның мерген адыгжызы» аттың эдилекчизи Андрей Монгуш белен эвес ажылды кылганнар.
Жюри кежигүннериниң чаңгыс үн-биле шиитпирлээни ёзугаар дараазында тиилекчилерни илереткен:
I чергениң дипломантызы– Балгазын ортумак школазының өөреникчилери Соломенников Степан биле Чолдак-оол Алдын-Херел (удуртукчузу Марина Самдан). Олар «Тевектээр» деп илеткелинге тевекти канчаар кылырын тодаргайы-биле тайылбырлаан.
II чергениң дипломантызы– Сосновка ортумак школазының өөреникчизи Ооржак Юлана. Ол Михаил Оюн адашкыларның болгаш Дүрген суурда хүрештиң сайзыралының дугайында илеткелдерни кылган. Удуртукчузу – Ай-Суу Тюлюш.
III чергениң дипломантызы– Сарыг-Септиң ийи дугаар Салчак Тока аттыг ортумак школазының өөреникчизи Ховалыг Каталия. Чодураа Ховалыгга удурткан бо өөреникчи «Көрей “Кальмарга оюн” деп кинофильмде кажык оюну: деңнелге анализи» деп ажылын бараалгаткан.
Оон аңгыда Ак-Туруг ортумак школазының өөреникчизи Зотова Чаянага бодунуң спортчу дуржулгазы-биле солчуп турары дээш «Тускай илеткел», Аржаан ортумак школазының өөреникчизи Ооржак Алдынаның «Археологтуг казымалдарда хүреш» деп ажылынга «Шинчилелдиг илеткел» деп номинацияларны тывыскан.
Бо чылын чаа эгелээн бо конференцияны чылдың-на эрттирер деп шиитпирлээн. ТР-ниң спорт яамызы, «Тыва хүреш» федерациязы», Спортчу хемчеглер эргелели деткикчилээн.
Надежда КУУЛАР.
Тыва үндезин культура төвүнүң тырттырган чуруу.
“Шын” №47 2025 чылдың декабрь 4