Апрель 25-те “Тиилелгениң диктантызы” деп делегей акциязынга Тываның чурттакчы чону киришкен. Республиканың Национал музейинге болган диктантыны сонуургап четтивис. Делегей чергелиг акцияга киржип, диктант бижиир дээн киржикчилер олуттарын ээлепкен болду.
«Тиилелгениң диктантызы» Россияның чурттакчы чонунга чугула болуушкун. Хемчег чүгле төрээн чериниң төөгүзүн кайы хире билири-биле кызыгаарланмаан. Диктантының кол сорулгазы– Россияның бүгү хамаатыларын каттыштырары. Демниг чоруувустан, төөгүвүстү билиривистен чаагай чоруувус хамааржыр. «Тиилелгениң диктантызы» российжилерни патриотчу чорукче кыйгырар хемчег апарган.
Ук хемчегни бир дугаар 2019 чылдың май 7-де Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 74 чыл оюнга уткуштур эрттирген. Ынчан 24 чурттуң идепкейжилери 9 хардан 90 харга чедир 150 муң ажыг кижи киришкен. Ооң соонда «Тиилелге диктантызын» чылдың-на эрттирер деп шиитпирни хүлээп алган. Чаңчыл болу берген хемчег 2019 чылдың май 7-де, Тиилелге хүнүнүң бүдүүзүнде болган. Коронавирус пандемиязы болгаш часкы карантин дээш, 2020 чылда хемчегни сентябрь 3-че шилчиткен. 2021 чылда ол апрель 29-та болган, 2022 чылда Тиилелгениң диктантызын сентябрь 3-те, 2023 чылда апрель 27-де, а 2024 чылда апрель 26-да бижээн.
Байырлыг хемчегниң ажыдыышкынынга ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Сынаа киришкеш, сөс алган:
«Тиилелгениң диктантызы – Ада-чурттуң Улуг дайынының, ооң маадырларының болгаш кол болуушкуннарының дугайында чоннуң билиин хынаар онзагай арга-дыр. Бо дээрге чүгле сактыышкынга мөгейиишкин эвес, а төөгүлүг болуушкунну быжыглаар база бир кол арга-дыр. Хоочуннарывыстың чедиишкиннерин утпайн, келир салгалдарга дамчыдар ужурлуг бис. Акция дайын дугайында алыс шынны кадагалаарынга болгаш аныяктарның патриотчу чоруун оттурарынга ажыктыг».
Ол ышкаш хемчегниң киржикчилериниң аразында регионалдыг «Кара ирбис» хөй-ниити организацияның удуртукчузу, 55-ки гвардейжи мото-адыгжы (даг) бригаданың фельдшери Айдыс Куулар база киржип келген.
«Тиилелгениң диктанты- зы» – Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери биле ТШО-да киржип турар чаңгыс чер чурттугларывыстың аразында харылзаа деп бодаар мен. Улуг дайынның киржикчилери болур өгбелеривистен алган үлегер-чижээвис бо хүнде биске улуг деткимче, дуза болуп турар» – деп, ол чугаалады.
«Тиилелге диктантызын» чүгле Национал музейге эвес, өске-даа шөлчүгештерге организастаан. Оларның бирээзи Аныяктар өргээзи. Аңаа баарывыска аныяктар залды долдур олурупкан кончуг кичээнгейлиг башкарыкчыны дыңнап олурлар. Диктант бижиир дээш келген чонну Кызылдың 5 дугаар школазының өөреникчилери волонтёрлар бүрүткеп турар болду.
Алина Ак-Кыс:
"Чуртта болуп турар чугула болуушкуннуң киржикчизи болур дээш волонтёр болуп бир дугаар чедип келдим. Хөй-ниитиниң шак-ла мындыг хемчеглери канчаар эртип турарын черле сонуургаар чораан мен. Бодумнуң үлүг-хуумну киириштирер назыным чеде бергенинге өөрүп тур мен. Чуртумнуң төөгүзүн билири болгаш өскелерге дузалажыры меңээ бирги черде. Волонтёрлаарга чаа-чаа улус-биле таныжып алыр, солун болгаш ажыктыг-дыр. Буянныг үүлелер кылып, ажыктыг кижи болуксап тур мен".
Алина Монгуш:
«Тиилелгениң диктантызынга» волонтёр болур деп шиитпирледим. Чүге дээрге Россияның төөгүзү меңээ солун. Бодумну бир-ле чаа чүүлге шенээр дээш, волонтёрлап чедип келдим. Ада-чурттуң Улуг дайыны кижилерниң чүректеринге артып каары чугула деп санаар мен. Шак-ла мындыг хемчеглер маадыр өгбелеривисти сактып алырынга ажыктыг» – деп, Алина Моңгуш чугаалады.
«Тиилелгениң диктантызын» бүгү чуртта 30 муң ажыг шөлчүгештерге эрттирген. Тываның девискээринге 140 хире диктант шөлчүгежи ажылдаан.
Диктант 25 айтырыгдан тургустунган. 45 минута үргүлчүлээр. Киржикчилер шериг төөгүзүнүң янзы-бүрү талаларын: чогаалдарның авторларын тодарадырындан эгелээш, тураскаалдар дугайында айтырыгларга чедир билиин хынап шыдаан.
Диктантыны чедиишкинниг дужааган өөреникчилер, дээди өөредилге черинче кирерде, немелде баллдарны ажылдап алыр аргалыг. Диктантыны эки бижээн кижилерге май 9-та Москвага болур Тиилелгениң парадынга шаңналдарны тыпсыр.
Айдың ОНДАР.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруу.
«Шын» №16 2025 чылдың май 1