ТР-ниң Чазааның Отчеду

Тыва Республиканың Чазааның 2022 чылда кылып чоруткан ажылының болгаш бо чылда ажыл-чорудулгазының кол угланыышкыннарының дугайында отчёдун чурттакчы чонга таныштырары уламчылавышаан.

Барыын-Хемчик кожууннуң сумуларының ажыл-ишчилеринге Чазактың отчёдун таныштырар, ону сайгарып чугаалажыр болгаш арга-сүме солчур ажылды тускай бөлүк эрттирген. Ол бөлүктү ТР-ниң көдээ ажыл-агый сайыды Сергей Ондар удуртуп чораан. Бөлүктерниң кежигүннери сумуларның болгаш Ак-Довурак хоорай чурттакчылары-биле ужуражыышкыннарны эрттирериниң мурнунда ТР-ниң Чазааның отчёдунуң дугайында видеоматериалдарны көргүскен. Бо чүүл Чазактың 2022 чылда кылып чоруткан ажылын сайгарып чугаалажырынга болгаш чогуур үнелелди бээринге дөгүм болган.

Барыын-Хемчик кожуунда эң хөй чурттакчылыг девискээр Ак-Довурак хоорайның чонунга Тываның Чазааның 2022 чылда кылып чоруткан ажылының отчёду-биле ТР-ниң Хамааты камгалал болгаш Онза байдалдар албанының удуртукчузунуң албан-хүлээлгезин күүседип турар Андрей Сат баштаан бөлүк таныштырган. Бодунуң удуртуп турары албан чериниң 2022 чылда кылып чоруткан ажылын база хоорайның Культура бажыңынга чыылганнарга ол каксы таныштырган. Озал-ондактыг байдалдар дугайында медээлерни дамчыдар болгаш хүлээп алыр “Система-112” 19 кожуунда ажылдап эгелээнин дыңнадып, бо системаны тургузарынга республиканың Чазааның болгаш Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның дузазын демдеглээн. Бөлүктүң кежигүнү, республиканың Чер болгаш өнчү-хөреңги харылзааларының сайыдының оралакчызы Вячеслав Сүдер-оол Тываның Чазааның 2022 чылда кылып чоруткан ажылының дугайында чыылганнарга чугаалап тура, Барыын-Хемчик кожуунга туризмни сайзырадып болурунуң аргалары бар дээрзин демдеглээн.

Ак-Довурак хоорайның чагырга даргазының албан-хүлээлгезин күүседип турар Мерген Кызыл-оол, Ак-Довурак хоорай округунуң Төлээлекчилер хуралының даргазы Руслан Саая олар хоорайның чуртталга-коммунал байдалын экижидеринге республиканың Чазааның 2022 чылда кылып чоруткан ажылы дыка салдарлыг болганын айтып, Ак-Довурак хоорайның суг сордуруп алыр пунктузун болгаш суг дамчыдар четкини 2023–2024 чылдарда чаарттырынга 391,510 млн рубль акшаны тускайлап үндүрерин дыңнатканнар.

Чазак отчёду-биле таныжылга ужуражыышкынга келгеннер Ак-Довурак хоорайның девискээриниң чаагайжыдылгазы, Ак-Довурак – Абаза аразында автоорукту септээри дээш, өске-даа айтырыгларга хамаарыштыр саналдарын берип, ТР-ниң Чазааның 2022 чылда ажыл-чорудулгазын эки деп үнелээннер.

Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык суурнуң чурттакчылары-биле Тываның Чазааның 2022 чылда ажылының дугайында чугааны ажылчын бөлүктүң удуртукчузу, көдээ ажыл-агый сайыды Сергей Ондар башкарып эрттирген. Кожууннуң Олег Намдараа аттыг Культура бажыңынга чыглып келгеннерге Сергей Ондар Тываның Чазааның 2022 чылда кылып чоруткан ажылын сумуларның чону эки, харын-даа мырыңай кончуг эки деп демдеглеп турарын ол дыңнадып, Аяңгаты биле Бижиктиг-Хая суурлар аразында орукту, Кызыл-Мажалыкта 1 дугаар, Барлыкта ниити билиг школаларының капитал септелгезин кылганы, Бижиктиг-Хаяда фельдшер-акушер пунктузун тутканы дээш, херек кырында бүдүрген ажыл-херектерни кижилер көргеш, оларның ажылдаар күзели улам күштелип турар деп ол демдеглээн.

Тываның Чазааның 2022 чылда ажылының отчёдунуң дугайында Барыын-Хемчик кожууннуң төвү Кызыл-Мажалык суурнуң чурттакчылары-биле чугаа аажок ажыл-агыйжы байдалга эрткен. Чугаа чүгле ажыл-агый, амыдырал-чуртталга дугайында болган.

Эрткен чылда Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчыларының мурнундан ийи чугула дилегни Тываның Чазаанга киирген турганын кожууннуң чагырыкчызы Алексей Маркс-оол сагындырып, ол чагыглар бүрүнү-биле күүсеттингенин чон көргенин чугаалаан: кожууннуң төп эмнелгезинге рентгенниң маммографтыг аппарадын тургускан, Кызыл-Мажалыкка кожууннуң одаар чүүл складын туткан. Эрткен чылгы чагыглардан-даа өске ажылдар кылдынган, чижээлээрге, кожууннуң бичии уруглар эмнелгезиниң капитал септелгезин чорудуп турар, аңаа 128 млн рубльди үндүрген.

2025 чылда Барыын-Хемчик кожууннуң 100 чыл оюн демдеглеп эрттирер. Бо төөгүлүг болуушкунга уткуштур кожууннуң музейин тургузарын Херээженнер чөвүлелиниң даргазы Екатерина Домбулак саналдаан. Россияның көдээ ажыл-агый банкызының салбыры турган Кызыл-Мажалыкта бажыңны музейниң бажыңы кылдыр эде септээр арга-хоргазын өөренип көөр деп ужуражыышкын үезинде сүмелешкеннер.

Ак-Довурак – Абаза аразында орукта Ак деп черге тургузар полицияның орук-патруль албанының доктаамал доскуулун, Муңгаш-Акка тударын планнаан туризм баазазын, Кызыл-Мажалыкта 1 дугаар школаның Шолбанак деп черде лагериниң электри-биле хандырылгазын комплекстиг шиитпирлээрин дугурушкан.

Барыын-Хемчиктиң чонунуң ажылдаар тура-соруунуң бир чижээ Шеңне Күжүгеттиң Алдыы-Ак-Ой деп черге туризм баазазын тудар сорулгазы болган. Шеңне Александровна Алдыы-Ак-Ойда черни чөпшээредип алган, туризм талазы-биле программаларже кирер ажыл-херээ шоолуг-ла шуудавайн келген. Тываның Чазааның 2022 чылда ажылының отчёдун сайгарып чугаалажып тура, Шеңне Күжүгеттиң ажыл-херээнге дузалаар деп чугаалашканнар.

Барыын-Хемчик кожууннуң чагырга даргазының социал политика талазы-биле оралакчызы Нелли Идам сумуларда социал ажылдакчыларның шалыңының дугайында айтырыгны көдүрген. Кожууннуң 9 сумузунда 7 социал ажылдакчы шалың чартыы ажыл төлевирлиг ажылдап турарлар. Украинада чоруп турар тускай дайынчы операция-биле холбаштыр социал дуза херек апарган өг-бүлелерниң саны сумуларда көвүдээнинден соцажылдакчыларның ажылы аартаан, ынчангаш Президент Путинниң өг-бүле бүрүзүнге соцажылдакчыны быжыглаар дугайында чарлыын барымдаалап, сумуларда соцажылдакчыларның ажыл төлевирин бүдүн шалың деңнелинче көдүрерин ол саналдаан. Черле ынчаш, кайы-бир кижи шалың чартыы ажыл төлевиринге ажылдаар болза, ажылдың ол үези Тываны соңгу чүкке деңнээн ажыл стажынга кирбейн баарын хамааты бүрүзү билип алыры чугула.

Тываның Чазааның ап чоруткан хемчеглериниң түңнелинде, Барыын-Хемчик кожуунда база кем-херек үүлгедир чоруктар 2022 чылда 21 хууга эвээжээн-даа болза, мал оору болгаш арагалаашкынның уржуунда өлүржүр таварылгалар эвээжевээнин ТР-ниң Хөй-ниитиниң айыыл чок чоруунуң департаментизиниң директору Шолбан Хомушку ужуражыышкынга келген чонга дыңнаткан. Арага-дарыны чажырып садар кижилер-биле демиселге идепкейлиг киржип, Тываның Баштыңының интернет четкизинде ажытканы “Тываның идепкейлиг хамаатызы” деп бөлүк дамчыштыр арага чажырып садып турар кижилер дугайында ол чат-ботта айыттынган телефоннар дамчыштыр медээлээринче кыйгырган.

Барыын-Хемчик кожуунга штат ёзугаар 5 участок шагдаалары ажылдаар ужурлуг, амгы үеде — 2 шагдаа. Ону Хөй-ниитиниң айыыл чок чоруунуң департаментизиниң директору республикада шагдааларның чедишпези-биле тайылбырлаан.

Кызыл-Мажалыктың 2 дугаар школазында өөреникчилерге өөредилге номнарының чедишпези, Кызыл-Мажалыкта республикада эң улуг Культура бажыңының септелгези дээш өске-даа айтырыглар, Тываның Чазааның 2022 чылда ажылының отчёдун сайгарып чугаалажып турда, көдүрүлген. Ол айтырыгларны чон шүгүмчүлел эвес, арга-сүме кылыры чугула ажылдар кылдыр саналдаан.

Тываның Чазааның 2022 чылда ажылын Кызыл-Мажалыктың чурттакчылары эки, харын-даа кончуг эки кылдыр үнелээрин саналдап турганнар.

/ Шаңгыр-оол МОҢГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.

"Шын" 2023 чылдың март 29 №22

#Шын #Тыва #ТываныңБаштыңы #Тыва #Отчет #БарыынХемчик #АкДовурак #КызылМажалык