«Эмчилерге четтиргенивис илередир-дир бис»
Чазак Баштыңы хуралды эки медээлерден эгелээн. Тожуда аарыг тараваан, бир дугаар коронавирустуг болган кижилерниң түңнел анализтери эки болганындан эмчиден үндүр бижидиптеринге белен. Кол санитарлыг эмчи база ук өг-бүлени аарыг кижилер санындан үндүрерин бадыткаан – деп, бо хүнде 31 аарыг кижи барын Людмила Салчак илеткээн. 67%-зу – Москва болгаш Петербургтан келген. 20%-зу Красноярскиден, Абакандан 10%-зу. Тыва иштинде таварылга – 1. Аарыг оглундан авазынга халдаан.
Шупту илереткен кижилер эмчи дузазын чогуур деңнелде ап турарлар. Кижи саны сөөлгү хүннерде көвүдеп турарының чылдагааны: аарыг хөй кезиинде симптом чок бооп турарындан, Тываже кээр бетинде аарый берген турган кижилер өөренип, ажылдап турган хоорайларынга үезинде дуза албаан болгаш анализтер дужааваанындан чанып кээп турар. Регистрациязы чок дээш янзы-бүрү чылдагаан-биле дуза албайн турганы илерээн.Таңды болгаш Ак-Довуракта база коронавирустуг кижилерниң харылзажып турганын барымдаалааш, эмнелгелеринде дезинфекция кылып турар болгаш эпид-сайгарылганы чорудуп турар.
Өске регионнардан командировкалаан кижилерден справканы негээрин Тывада Роспотребнадзор удуртукчузу база сагындырган.
Тываже чеже кижи чанып келгенил?
Хакасияда болган аарыгның өөскүп келген чери эмнелге болганын Чазак Баштыңы сагындырган. «Кижи эмнээр хамаанчок, бүдүн эмнелге карантинге таварышкан» – деп, Шолбан Кара-оол сагындыргаш, эмчилер болгаш эмнелге ажылдакчыларының кадыын камнап, оларга айыыл чок байдалды тургузарын негээн. Хоочуннар бажыңнарын база кичээнгейге алырын Чазак Баштыңы сагындырган. Оон аңгыда, Тываже кымнар кээп турарыл? Кандыг өг-бүлелерже, кайыын? Бо ажылды көдээ суурларның чурттакчылары кончуг эки чорудуп турар деп, Шолбан Кара-оол демдеглээш, өөредилге сайыдын Тывадан дашкаар каш студентилер өөренип турарын тодараткаш, оларның кажы чанып келгенил, кайда турарыл деп айтырыгга харыызын негээн. Татьяна Санчааның илеткээни-биле, 3058 студент чанып келген. Ынчалза-даа, кожууннарның көргүзүп турар саннарындан алырга — чизеде кирген сургуулдар саны каш-ла кижи санныг болуп турар.
Май 1 болгаш хүреш
Спорт сайыды Субудай Монгуштуң медээзинден алырга, чаңчыл болган тыва чоннуң Май 1 хүрежин эрттирери-биле чүгле 8 хынап каан шыырак мөгелерниң хүрежин дорт эфир таварыштыр дамчыдылга кылдыр эрттирерин чугаалажырга, эмчилер чөпшээревээн деп тайылбырлаан.
Чазак Баштыңы амгы сайзыраңгай үеде кандыг-даа техниктиг аргаларны ажыглап тургаш, чурттакчы чон аразында харылзааны кошкатпайн, ажылды чорударын, спортсменнер бодунуң белеткелин суларатпайн, маргылдааларга белеткенип турарын чугаалаан. Коронавирус чаңгыс ай иштинде төнмес, соң даарта катап шупту хоругдалдар дүже бээр деп бодал турбас ужурлуг, боданып тургаш, чаа-чаа ажыл хевирлерин тыварынче кыйгырган.
Экономика болгаш өрелер
"Чурттакчы чоннуң коммуналдыг төлевирлерин үезинде төлээри соксаан. Күс дүжерге, ол өрелер дээш одалга сезонунче кирерде улуг бергедээшкиннерге таваржып болур бис" – деп, дүвүрээзинниг медээни Чазак Баштыңының оралакчызы Александр Брокерт илеткээн.
Шолбан Кара-оол удуртукчулардан негелдени күштелдирерин негээн. Бот-изоляцияже чорудупкан кижилерниң шалыңы ол-ла хевээр санаттынып турар, амыдыраар акша чок арткан дээр барымдаа чок, ажыл база кылбас, акшазын база ап турар, ынчангаш чылыг, суг, электроэнергия өртээн бюджет организацияларының ажылдакчылары саадатпайн төлээр ужурлуг, өре чыыр деп чорук турбас ужурлуг деп, ол чугаалаан.
Кымнарга, кандыг акшаларны бергенил?
Кандыг бүдүрелгелерге сайгарлыкчылар деткиир Фонду таварыштыр үндүрүп берген силер? Чондан хомудалдар кирип турар-дыр, акша алыры болдунмас берге деп. Хөй ажылчын олуттарлыг сайгарлыкчыларны деткивейн, кымны деткиир бис? Эвээш дизе 580 ажыг млн. рубль акша көрдүнген турган-дыр, кандыг хемчеглер алгаш, кымны, чүге, канчаар деткээнин чон билир кылдыр тайылбырлап көрүңерем — деп, Чазак Баштыңы экономика сайыдынга сөс берген.
Елена Каратаеваның илеткээни-биле алырга, 362 сайгалыкчылардан билдириишкиннер кирген. 342 сайгарлыкчылар микро-чээлини алган. Оон аңгыда, 3 коммерциялыг, 7 чиигелделиг чээлини база кирген заявкалар езугаар үлээн. Оларның санында 1 хөй-ниитиниң чемненилге чери, 3 аптека, 4 чем садар сайгарлыкчылар. Чижээ, Тожуже чиик өртек-биле чем чедирер дээн сайгарлыкчыларга берген. А Фондудан мооң мурнунда акша алгаш, отчедун үезинде дужаавайн турган кижилер чээли албаан. Чазак Баштыңы Шолбан Кара-оол бо байдалга сагындырган чүүлү: «Чээли болгаш деткимче бээриниң кол угланыышкыны – ажылчын олуттарны камгалап алыры. Кымны деткиир дээр болза, эки отчет дужааган дээш эвес, а кандыг сайгарлыкчы хөй ажылчын олуттар ажытканыл, хөй кижилерни ажылга хаара тудуп, ам бергедээшкинге таварышкаш, ажылчыннарын кызырбайн, бот-изоляцияже салыр ужурга таварышкан кижилерни деткиири. Шиитпириңерни ажык, чонга билдингир кылдыр чарлаар ужурлуг силер, чоннуң караа көскү деп тыва үлегер домак бар, ынчангаш ажык-чарлыг кылдыр чээли үлээрин кызыдып көрүңер».
Орулга ставказын сайгарлыкчыларга дуза чедирери-биле бадыргаш, Тываның бюджеди 192 млн. рубль чидириглерге таваржып турар, хуу сайгарлыкчыларга аренданы төлежип, дуза каткаш, 2 млн. ажыг рубльду бюджет чидирип турар. «Ол дугайында база сайгарлыкчыларга тайылбырлап турар болза эки» — деп, Чазак Баштыңы Экономика яамызынга сүмелээн.
1 муң ажыг кижи 16 муң рубль пособиени ап турар
Бо хүнде ажыл чок арткаш, пособие алыры-биле 4445 билдириишкин кирген. 833 кижи 16 982 рубль пособиени алыр кылдыр бүрүткеттинген.
Оларның аразында 686 ажы-төлдүг өг-бүлелер немей назы-четпес уругларынга пособиелер алыр.
Чонга коронавирус дээш дуза кылдыр кандыг чаа пособиелер барын, кайыын алырын, кандыг билдириишкиннер киирерин тайылбырлап, дуза кадарын Шолбан Кара-оол МФЦ ажылчыннарының ажылын күштелдирерин база катап сагындырган. «Чон-биле харылзааңар күштелдириңер».
30 муң ажыг өрегелер огород тарывайн турар
Май 5-тен тура огород тарып болур, ооң бетинде доңат дүжүп болур — деп, Валентин Ендан илеткээн.
309 тонна кара-хөрзүннү кожууннарже халас үлеп чедирген. 62 муң өрегениң 27 муңу азы 43 %-зу халас үрезинни алыр. 1333 хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер, 1007 улгады берген бот кижилерге үлээр. 207 муң метр огородтар суггарар буга-суу аштаттынган.
Ынчалза-даа Чазак Баштыңы 30 ажыг муң өрегелер огородтар тарывайн турарын демдеглээн. Чединмес өг-бүлелерниң ниити чизезин кожууннар тургуспайн турар. Бо частырыгларны эдерин Шолбан Кара-оол негээн.
Өрт айыылы
Коронавирус дээш арга кирерин долузу-биле хоруп каан, ынчалза-даа Тываны долгандыр тайгаларның өрттенип турарын хоорайда безин кээп турар ышсыг чыттан болгаш дээрниң муңгашталганындан эскерип турар бис. «Ындында-ла эвээш акшавысты, коронавирус-биле чергелештир, өрт өжүреринче чарып эгелээн бис» — деп, Чазак Баштыңы чугаалаан. Ийи шериг вертолеттары МИГ-8, ийи самолет Ан-2 өрт өжүрер дээш мөөңнеттинген.
Бо хүнде 3600 гектар черде 17 өрт хып чыдар. Чеди-Хөлдүң Чал-Кежигде 1400 гектар черде өрттү шериг кезээниң вертоледун хөлезилеп өжүрерин оралдажып турар.
Каа-Хемде Копту деп черде – 800 гектар өрттенип чыдар черни 46 парашютист, 55 дугаар бригададан шериглер, 5 машина, 100 кижи, 4 бульдозер өжүрүп турар. Кургаг сиген өрттеткен фермер боду база когарааш, машина биле тракторун өрттедип алган. Ийи өрт Чөөн-Хемчиктиң Бажың-Алаак чанында 630 гектар черде өрттенип чыдар. Чыраа-Бажында 420 гектар черде база от хып турар. 72 ажыг кижи кожуун чаргыргазының ажылчыннары болгаш волонтерлар өрт өжүреринде дуза кадып турар. «Ниити байдал берге, чүге дизе кижилер аргаже хөйү-биле кирип турар» — деп, Шолбан Хопуя демдеглээн.
«Бис сарбашкыннар эвес-тир бис»
Арага садар лицензиялар бээрин кызырарын хуралдың өске киржикчилери деткээн. Арага сатпас хоруглуг үеде ону бүдүү садарга, 54 кем-херек үүлгедиишкини бүрүткеттинген. 2 өлүрүүшкүн, 6 аар кем-херектер. Садыгжыларга 27 протоколду тургускан.
ИХЯ сайыдының илеткелин дыңнааш, Чазак Баштыңы «Бис чер-делегей тыптып турар үеде чурттап чоруур черлик амытаннар байдалынче чүге углап бар чыдыр бис? Бис сарбашкыннар эвес-тир бис. Чыл эгезинден тура, 18 тонна спиртти Тываже киирип чыдырда достувус. Ынчалза-даа Бии-Хемде эзирик аныяк оол соңгу адазын бижектээн. Кызылда база бир кижи арага ишкеш, чогушкаш, амы-тынындан чарылган. Шагаан-Арыгга чөпшээрел чок арага садып турган түңнелинде, бир аныяк кижи бижектеткеш, эмнелгеже кирген. Барыын-Хемчикте төрээн даайы 5 харлыг чаш уругну чазарлаан деп турары дээрге-ле, бис чүге чедип келгенивисти көргүзүп турары ол-дур.
Бис угаан-сарыылдыг кижилер-дир бис. Тыва чоннуң төөгүзү муң-муң чылдар дургузунда өгбелеривистиң чагып чораан чараш чаңчылдарындан тургустунган. Хурал санынга дыңнап турар чүүлдеривис дөзү – арага. Араганы кымнар мөөңү-биле бээр садып киирип турарын билир бис, ол кижилер боданыр болза эки. Акшага хоптактааш, эккеп турар арагазы кандыг ыы-сыы, коргунчуг түңнелде чедирип турары билип алыр кылдыр бо хуралдарже чалаар болза эки» – деп, Шолбан Кара-оол түңнээн.
Саяна МОНГУШ белеткээн. #Шын