Республиканың албан черлериниң кырында киискип турар Тываның күрүне тугун көргеш, ол тукту кижилер чарашсынар болгаш магадаар, бистиң чонувустуң үзел-бодалын, төрээн чуртувустуң агаар-бойдузун ооң утка-шынарынга дүүштүр чуруп каан чурукчуну сактып кээр мен.
Тыва Республиканың Тугунуң хүнү сентябрь 17-ниң бүдүүзүнде чурукчу Оюн-оол Сатка ужурашкаш, ол тукту чураанының төөгүзүн сонуургадым.
– Тываның күрүне тугунуң эң эки эскизи дээш мөөрейни 1992 чылда республиканың Чазаа чарлаан чүве. Ол үени билбес эвес силер, улуг империя Совет Эвилели буступ дүшкен, бүгү Россияга демократчы үзел-бодал, национал бот-минниишкин бодунуң шаа-биле делгереп эгелээн шаг-ла болгай. Бистиң регионнуң чүгле “Тыва Республика” деп ады безин чоргааранчыг апарган...
– Тукту канчаар чуруурун чурукчу Оюн-оол дүжепкен деп чугаа дыңнаан мен. Ол шын бе?
– Ийе, ол ындыг чүве. Туктуң хөй эскизтерин чураан мен, ынчалза-даа оларның кайызы-даа бодум сеткилимге шоолуг таарышпаан. Мөөрейге эскизтер хүлээп алырының хуусаазының сөөлгү хүнүнүң дүнези чүве, тук кандыг янзылыг боору дүжүмге кирген. Отту чаштап келгеш, бо дораан чурувас болза, утттундура бээр дээш, дүжүмге кирген аайы-биле чуруй тырткаш, каяа, кандыг өңнерлиг болурун үжүктер-биле демдеглеп каан мен. Оон дораан-на удуп каан чордум. Эртен эрте оттуп келгеш, дүжээним тукту саазынга чурупкан мен. Ол-дур ийин, Тываның амгы тугунуң хевири, өң-чүзүнү. Чаа эскизимни улуг өгбе чогаалчывыс Монгуш Кенин-Лопсанга барып көргүскен мен. Орхон-енисей бижимелдиң баштайгы “А” үжүүн сарыг өңнүг булуңчугашка чуруп каарын ол сүмелеп, ол үжүк чоннуң эртенги-бурунгу төөгүзүнүң, чонунуң эртем-билиглииниң илередиишкини-дир деп тайылбырлаан. Ол үжүктү база немей чуруп каан мен. Жюри кежигүннери ону эң дээре эскиз деп санаан.
– Силерниң эскизиңерни ол-ла хевээр күрүне тугунуң чуруу кылдыр хүлээп алганы ол бе?
– Кайын ындыг боор ийик. Күрүне тугунуң комиссиязының мурнунга эскизтиң ужур-утказын тайылбырлап тура, “Орхон-енисей бижимелдиң баштайгы “А” үжүү чыда бажынга дөмей” дей кааптарымга, комиссияның кежигүнү, чогаалчы угбавыс Светлана Козлова дээш өскелер-даа тукка согун болгаш чыда бажынга дөмей үжүк турбас деп санааш, ону ап калдырып каапкан. Тыва улус сарыг шажын чүдүлгелиин илереткен үш-булуңчукту сарыг өңнүг, Каа-Хем, Бии-Хем, Улуг-Хемни ак өңнүг, тук колдуун ак-көк өңнүг кылдыр чураан мен. Комиссияның кежигүннери хемнерниң уннарын ак-көк, эриктерин ак кылдыр чуруурун саналдаан.
– Силерни Тываның тугунуң автору кылдыр чон санап турар болгай.
– Шуут-ла кайын ындыг боор, мен Тываның күрүне тугунуң эскизиниң автору-дур мен.
Ш. Лопсан.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
"Шын" №70 2023 чылдың сентябрь 16