«Шын» солунга ноябрь 6-да үнген «Тываның төөгүзүнде ады кирген» деп Татьяна Кызыл-оолдуң бижээн чүүлүн улуг сонуургал-биле номчуп таныштым. Автор Маады Лопсан-Осурнуң допчу намдарын архив материалдарындан көдүрүп, ооң дугайында дыңнаан, билир кижилер-биле ужуражып, сураглап, улуг ажылды кылган-дыр деп түңнелге келдим.
Лопсан-Осур башкының дугайында дыңнаваан улус бо чүүлден дыка хөй солун медээлерни билип ап болур. Төрээн чериниң чонунга, ылаңгыя Маады аймакка улуг чоргаарал-дыр.
Лопсан-Осурнуң тыва чону дээш карак кызыл ажылдап чораанын чырыдып бижээни дыка солун болду. Төрээн черинден шөлүптерге, Чаа-Хөл кожууннуң Үрбүн-Кашпал, Чиңге-Хем, Куйлуг-Хем ынаар бөдүүн чон хүндүлүг башкыга дузалажып, боттары хемчег ап болурун билип турза-даа, кижизиг, кээргээчел мөзүзүн ышкынмааны онзагай-дыр. Ол дээш оларга мөгейигни илередиил.
Лопсан-Осурнуң салгалдары черле бар боор, боттары-даа билбейн чоруур чадавас. Ынчангы үеде хоруглуг, чажыт турган болгай. Амгы үеде билдинип кээр ирги бе?
Кадыг-берге чылдарның үезинде дошкун салым-чолга чалынмаан, онзагай допчу-намдарлыг Маадыларның хүндүткелдиг кижизи — Лопсан-Осурга Бии-Хем кожуунга ооң тураскаалын тургузары чугула деп бодаар мен, чонум.
Людмила ДОЛЗАТМАА.
Каа-Хем кожуун, Дерзиг-Аксы суур.
“Шын” №87 2024 чылдың ноябрь 13