2013 чылдың май 13-те, мугур 10 чыл бурунгаар, республикага база бир телеканал – “Тува 24” ажыттынган.
Ынчан Тывага чүгле ийи – КТРК “Тыва”, “Новый век” телеканалдар ажылдап турган үеде Тыва Чазактың ажыл-чорудулгазының дугайында медээ-тайылбырлыг чырыдыышкын ажылын чонга чедимчелиг чорударынга регионалдыг телеканал — губернатор каналы “Тува 24” ажылын эгелээн. Ооң ажыттынган төөгүзүнде киржилгелиг улус хөй. Оларның бирээзи, ол үеде Чазак Даргазының чөвүлекчизинге ажылдап турган Орлан Дамба-Хууракка чаа тургустунуп турар телеканалдың оран-савазын, ооң телестудиязының дериг-херекселин четчелеп, дериир, белеткээр даалга онаашкан.
– Тываның бодунуң регионалдыг каналы турар ужурлуг дээн чоннуң дилээ, негелдези-биле губернатор телеканалы “Тува 24” тургустунган. Ону кылырда, бир дугаарында, оран-савазын каяа тургузар деп айтырыг тургустунуп келген. Эгезинде “Тыва” КТРК-ның улуг ажыглаттынмайн турган радио талазында концерт студиязын чугаалажып эгелээривиске, ол федералдыг өнчү болганы-биле болдунмаан. Оон “Буян-Бадыргы” аалчылар бажыңынга база кылырын оралдажырывыска, студия кылырынга тааржыр шөл тывылбаан. Эң сөөлүнде хөй медээлер чыгдынып турар, республиканың МИЧ-тиң ажылдакчыларының мөөңү-биле хаара туттунган оран-савазы, республика өнчүзүнге хамааржыр, Парлалга бажыңының хуралдаар залын эде кылып кирипкен бис.
Бо улуг ажылдың кол кезии техника-биле холбашкан болганда, телевидение талазы-биле арга-дуржулгалыг, “Тыва” КТРК-га үр чылдарда ажылдап чораан инженерлерни киириштирери чугула апарган.
Москва, Томск, Новосибирскиден дериг-херекселдерни удаа-дараа садып, оларны тургузуп, 2 чыл дургузунда студияны дерип, кылып келген түңнелинде, ажыл шуудаан. Студияны белеткеп турар үеде чогаадыкчы бөлүк медээлерни белеткеп, бижиткеш, “Новый век” телеканалдың эфирлеринге салып эгелей берген турган. Ол үеде «Тува 24» телеканалдың медээлерин салыры-биле федералдыг “Звезда” телеканал-биле база чугааны удуртур-баштаар черлер чорудуп турду. Сөөлүнде ОТР канал-биле чугаа чогаан. Ону чогударынга база чаңгыс эвес чыл негеттинген. Каш чыл эрткенде 2019 чылдың ноябрь айдан тура ол каналга үнүп турган Россияның өске субьектилериниң аразынче Тыва киргеш, 9 дугаар кнопкада чурагайлыг мультиплексте регионалдыг медээлерин 17.00-ден 19.00 шакка чедир көргүзүп эгелээн. Бо хүнде 10 харлаан телеканалдың ажылдакчыларынга бодунуң көрүкчүзүнүң сонуургалын чидирбейн, улам хөгжүүрүн күзээр-дир мен – деп, Орлан Дайынчыевич чугаалады.
Телестудияны тургузуп турар үеде, баштайгы телесюжеттерни канчаар белеткеп турганын, ынчан “Тува 24” каналдың кол редакторунуң оралакчызынга ажылдап турган режиссер Тамара Кабимульдинова мынчаар сактып чугаалады:
– 2013 чыл. Март ай. Ынчан “Тувинская правда” солуннуң кол редакторунга Роман Всеволодович Тас-оол ажылдап турган. Ооң мурнунда хөй чылдарда “Тыва” КТРК-ны директорлаан, хөйге билдингир журналист, телевидение талазы-биле байлак дуржулгалыг бо даргавыс долгап келгеш, «Тува 24» телеканал тургузар дээн медээни чугаалааш, даалгалар берген. Бодум “Тыва” КТРК-ның школазын эрткен болгаш, даргамның даалгазы ёзугаар теледамчыдылгаларның планнаашкынныг, санаашкынныг ажылдарын эш-өөрүм-биле сүмележип тургаш, кыска үе дургузунда кылган бис. Ынчан телеканалдың чогаадыкчы бөлүү: чаңгыс оператор, чаңгыс корреспондент, чаңгыс режиссер турган. Ол ышкаш чаңгыс камералыг, чаңгыс компьютерлиг турдувус. Телеканалдың кол редакторунуң даалгазы-биле тырттырган бүгү сюжеттерни бажыңга-ла монтажтап турган чүве. “Тува 24” телеканалдың баштайгы командазы – Чойгана Салчак, Шолбан Монгуш база мен болдувус. Баштайгы сюжеттерниң сценарийин, сөс-домаан эдерде-даа, дүъштеки чем үезинде бажыңга-ла сүмележип, сайгарып, чугаалажып алыр турдувус. Шак ындыг байдалга барык ийи ай хире ажылдаан бис. Чоорту ынчангы ТР-ниң Информатизация болгаш харылзаа яамызының удуртулгазы телеканалдың хоойлу ёзугаар чогуур документилери-биле ажылды шуудадып дооскан соонда, телеканалга ажылдаар инженерлер, операторлар, монтаж кылыр режиссерлар болгаш корреспондентилерни чыып, “Тувинская правда” солуннуң штадынче киирген.
Эң-не баштайгы үндүрүлгевис уттундурбас. Ынчан соңгулдалар үези чүве. Дуржулгалыг тележурналистер Чечена Булытова, Александр Филатенко, Арзу Садыгов, Софья Саая 7 минутаның медээ-тайылбырлыг үндүрүлгезин кончуг дүрген белеткеп, чыггаш, “Новый век” телеканалга чедирдивис. Кежээзинде, Роман Всеволодовичиниң кабинединге чыглып алгаш, шупту телевизорже көрүп, тынмайн олурупкан бис. Кажан, бистиң үндүрүлгевис дооступ турда, өрү шурап, “Эр хейлер-дир бис!” деп цыганочканы самнаан дег турганым сактыр-дыр мен.
Кыска үе дургузунда телеканал бодунуң арнын тып, аңгы-аңгы тематиктиг дамчыдылгалар – спорт, культура, патриотчу кижизидилге, телеочерктер, көдээде амыдырал, Тываның аңгы-аңгы булуңнарындан репортажтар, эң-не сөөлгү медээлери-биле көрүкчүлерниң сонуургалын дораан чаалап алган.Ол-ла бүгү ажылды кылып турганнарга Константин Куцевалов, Саяна Цой, Оюмаа Көшкендей, Уран-кыс Конгунмай, Виктория Аймаа, Александр Ооржак, Чойгана Салчак, Софья Саая, Лев Маркарян, Дмитрий Оюн, Азиана Чадамба, Белеккей Куулар, Чиңгис Саая, Аңгыр Ооржак, Артыш Бартан, Антон Посохин, Галина Мурыгина, Виктория Кондрашова, Алдар Ондар, Чечена Булытова, Сылдыс Кууларны хамаарыштырып болур. Хөй кижиниң демниг эгелеп каан ажылы ара дүшпейн, улам хөгжүп турары өөрүнчүг.
Бо хүнде ында ажылдап турар командага быжыг кадыкшылды, чогаадыкчы чедиишкиннерни, солун чаа-чаа чүүлдерни ам-даа уламчылап, демниг ажылдаарын күзедим! 10 харлааның-биле, “Тува 24”! – деп, Тамара Оттуг-ооловна аныяк телеканалга сеткилинден байыр чедириишкини-биле чугаазын доосту.
Амгы үеде Тываның массалыг информация чепсектериниң аразында база бир көскү черни ээлей берген телеканалда бо хүнде 21 кижи ажылдап турар. Ооң шеф-редактору Бадма Даржаа телевидениеге ажылдаары белен эвес херек дээрзин билир.
- 2019 чылда “Тува 24” телеканал ОТР деп федералдыг каналдың 9 дугаар кнопказынче кирип турда, Герана Сүүр-оол, Азияна Чадамба, мен болгаш үш оператор ажылдап эгелээн бис. Эгезинде бергедээшкиннер турган. Чүге дээрге кижи саны эвээш, а 2 шак үргүлчүлелдиг эфирни дуглаар хөй материалдарны чыыры белен эвес болган. Чоорту медээлерден аңгыда, солун тематиктиг дамчыдылгалар-биле ол 2 шакты чайлыг дуглаптар болу берген бис. Бисти ынчан өөртүп турган чүүл –телеканалды республиканың 99 хуузу көрүп эгелээни болуп турган. Ам бо хүнде эфирниң чаңгыс үндүрүлгезинде 8-тен 12 чедир сюжеттер үнүп турар. Ол 12 сюжеттиң аразындан эң-не солунун шилээш, тыва дылда база сюжеттерни үндүрүп турар, амдыызында чүгле социал четкиде. Ол ышкаш хүннүң үнер медээлерден аңгыда, неделяның алды хонуунда аңгы-аңгы тематиктиг дамчыдылгалар база бар. Чүгле улуг-хүнде эфир чок. Санкциялар эгелевээнде, социал четкилерге бистиң каналдың доктаамал көрүкчүлери 100 муң чедип турган. ВКонтакте-де бо хүнде барык 60 муң чедип тур. Чогаадыкчы коллектив моон-даа соңгаар көрүкчүлерниң сонуургалын чидирбес дээш кызып ажылдап турар бис” — деп, шеф-редактор чугаалады.
“Тува 24” телеканалдың чогаадыкчы коллективиниң 95 хуузу Тываның Журналистер эвилелиниң кежигүннери болганы, оларның профессионал журналистикаже сонуургалы улуг дээрзиниң бадыткалы. Оларның бирээзи телеканалдың корреспондентизи Чинчи Кашпык-оол.
— Тыва журналистикаже 2009 чылдан тура ажылдап кирген мен. А Тывамедиахолдингиде ийи чыл бурунгаар ажылдааш, “Тува 24” каналда ажылдаа-ла, чыл четпедим. Телевидениеге ажылдаарга дыка солун, хөй кижилер-биле таныжып алырындан аңгыда, бир-ле нарын айтырыг дугайында сюжет үнген соонда, ол айтырыг шиитпирлени берген боорга, аңаа өөрүүр чордум. Коллективте колдуу аныяктар бар бис. Телеканалга байыр чедирип, моон-даа соңгаар сайзыралды, демниг ажылдыг коллегаларымга чедиишкиннерни, ам-даа тура дүшпейн ажылдаарывысты күзээр-дир мен – деп, аныяк журналист чугаалады.
/ Карина МОНГУШ.
Т. КАБИМУЛЬДИНОВАНЫҢ архивинден чурук.
"Шын" №34 2023 чылдың май 13