Коронавирус штавының илеткели
Бот-изоляция чурумун хажытканы дээш торгаалдарга хамаарыштыр тус чер бот-башкарылгазы хоойлу езугаар ындыг шиитпир үндүрүп шыдавас. Ону чүгле полиция азы Онза байдалдар яамызы, Роспотребнадзор ажылдакчылары бижип болур деп маргыштыг айтырыгларга тайылбырны кылган. Оон аңгыда, өске талазындан алырга, ажылдавайн олурары база шын эвес. Изоляция дээрге суурда чер бажыңдан шуут үнмейн олурары эвес, огород тарылгазынга белеткенип, часкы ажылдарны эгелээри-дир деп сагындырган. Тес-Хем кожуунда чон огород тарывайн турарын сургакчылап чорааш, эскергенин илеткекчи Аяс Оюн чугаалаан. Үрезиннер үлээрин, ногаа тарылгазының ажылдарын херээженнер чөвүлелдери, агитквартиралар таварыштыр чорударын Валентин Ендан кожууннарга сүмелээн.
Чазак Баштыңы 30 муң ажыг амыдыралының байдалы чегей өг-бүлелерге бээр үрезинни ам-даа көвүдедирин сагындырган.
Бойдус яамызы суггат шөлдеринде гидротехниктиг суггарар системаларны кожууннар бодунуң өнчүзүнче хүлээп албайн турарын, ону ажыглавайн, чонга ногаа тарыыры-биле эптиг байдал тургуспайн турарын база шүгүмчүлээн.
Өртке удур хемчеглер
Бот-изоляция эгелээрге, чон чөшпээрел чок арга-арыг кирери дендээн деп, бойдус камгалаар албан черлери демдеглеп турар. Бо хүнде Тываның аргаларында 3 өрттү өжүрген. Тожу кожуунда Тоора-Хем суурдан 4 км. чоок черде кижилерниң хайы-биле улуг өрт кыпкан.
Бии-Хем биле Улуг-Хем кожууннарга ийи төтчеглекчи (браконьер) бөлүктер туттурган. Улуг-Хемниң заказник иштинге чораан төтчеглекчилер аразынга кожуун чагыргазының бир оралакчы даргазы чорааны база илерээн.
Республиканың бүгү девискээринде балыктап, аңнаарын долузу-биле хоруп каан дугайында Чазак Баштыңы сагындыргаш, чурум үрээн кижилерге хамаарыштыр чогуур хемчеглерни алырын, эрге-дужаал эдилеп турар кижилерниң хоойлу хажытканы дээш, ажылындан халажырын чугаалаан.
Тываның Чазааның №170 доктаалында 2020 чылдың апрель 17-ден май 7-ге чедир өртке удур онза байдал чарлаттынган. Дыштаныр черлерге, бажың даштынга, сумуларга кандыг-даа хевирлиг от-биле холбашкан ажылдар чоруттунмас ужурлуг, кургаг сиген, бок өртеткени дээш торгаалдың хемчээли: 2000-дан 4000 муң рубльге; ажылдакчы кижилерге – 15000-дан 30 000 рубльге; организацияларга - 400 000-дан 500 000 рубльге чедир.
Шолбан Кара-оол өрттүң айыылын сагындырып, оът-сиген өрттеткеш, бирээде, бойдуска хора чедирип, бичии дириг амытаннарның амы-тынын үзүп турар бис, ийиде, улуг өрт үнүп болур айыыл барын, үште, бок азы кургаг сиген өртеткен ажыы чок деп, демдеглээн.
Социал айтырыглар
Тывада 3 харга чедир назылыг уругларның саны 27 902. Оларга пособиени төлээри-биле 251 млн. 560 муң рубльди үндүрген.
Май айда хуу сайгарлакчыларның коммуналдыг чарыгдалдарын төлээрин хүлээнип турар. Тудугларның ажылдары хүн-бүрүде хынаттынып турар, Национал төлевилелдер-биле чорудуп турар ажылдар уламчылавышаан. Социал керээ деп программаның күүселдези соңнап турарын Александр Брокерт дыңнаткан.
Экономика яамызы
Үндүрүглер төлевейн, чажыт ажылдап турган кижилерге, ажыл чок артканнарга дуза чедирер акшаны алыры-биле документилерин чыгжып берип, сүме кадып турар. Ындыг турбуже, Социал политика болгаш күш-ажыл яамызының киржилгези чок болганы-биле 72 млн. рубльди үезинде ажыглап шыдавайн, дедир эгиткенин сайыт илеткээн. Биче бизнести деткиир акша-төгерик көрдүнген-даа болза, ону чогумчалыг ажыглап шыдавайн турарын хуралга демдеглээн.
242 кафелерни кылган чемин адресче чедирер кылдыр ажылдаарын негеп турар бис. Тудуг болгаш огород, сад херекселдери садар садыгларның ажылдаарын чөшпээрээн, идик-хеп, эт-сеп садыгларын ажыдарын база дилеп турар.
Инфекция-биле ажылдааш, дыштаныр дээн эмчилерни бажыңнарынче барбайн, гостиницаларга чурттаар кылдыр тариф тургускаш, 1 хонарга 1300-1500 акша, ооң иштинде чемин база кадып каан чарыгдалдарны Экономика яамызы санап үндүрген. 2020 чылда шупту хуу сайгарлыкчылар үндүрүглерниң ставказын эвээжеткенин ажыглап болур «Легализация дээрге чүл? Ол-ла кижилер дузаны алгаш, карантин төнерге, катап хөлегеже чоруй барбазы-биле, 1 чыл иштинде ол күрүне акшазы-биле камгалаттынган ажылчын олуттарын кызырбайн, кижилерни улаштыр ажылдадыр ужурлуг. Ындыг негелдени тургускаш, тайылбыр кылыңар – деп, Шолбан Кара-оол дааскан. Бис бичии республика иштинде шупту таныжар, билчир бис, кымның шынап-ла ажылдавайн турарын база билир бис. 2908 столовая, кафе ажылчыннары үениң негелдези-биле ажылдың чаа, өске хевирлерин өөрензин, өске хоорайларда дег чаа технологияларже шилчиириин сүмелеңер – деп, ол чугаалаан.
Кызыл хоорай
Мэр Карим Сагаан-оолдуң илеткелинден алырга, хоорай чагыргазы бар-ла күштерни мөөңнеп тургаш, дүрген ачы-дуза чедирер фондуну тургускан. 37 волонтерлар дузазы-биле 307 чединмес өг-бүлелерден уругларга школадан чемненир турган изиг чеминиң орнунга аъш-чемни саткаш, чедирер.
Сайгарлыкчыларның төлеп турган үндүрүглерин Хоорай хуралы 2-ден 10 каттап эвээжедирин көрүп турар. Хоорайда ажылдап турар 650 сайгарлыкчылар ол чиигелделерни алыр болза, Кызыл хоорайның бюджеди 20 млн. ажыг акшазын чидирер. Сайгарлыкчыларга аренда өртээн 1 айдан 3 ай чедир хостаары база көрдүнген, түңнелинде, ийи дугаар кварталда бюджеттиң чидириглери 9 млн. акша болур.
Социал төпче кудумчуга тояап чораан 69 хамаатыны эккелген. Изиг чем-биле хүнде 3 катап чемгерип турар, туберкулез болгаш халдавырлыг аарыглар хынаар анализтерни алган, 19 кижи доктаамал чурттаар оран-сава чок бооп турар, 44 кижини төрелдеринге эгиткен.
Өөредилге яамызы
Бо хүнден эгелээш, «Тува 24» болгаш ОТР тыва телеканалдарга өөреникчилерге дуза кылдыр телешкола кичээлдери ажыттынар. 2500 планшеттерни школаларга үлээш, электроннуг библиотека ажыдарын сайыт Татьяна Санчаа илеткээн. 9-ку классчылар бо чылын чүгле 2 шылгалда дужаар — орус дыл болгаш математика. 11 класстарда өскерилге чок деп сайыт илеткээн.
Шолбан Кара-оол даргаларга сагындырганы болза — Конституция езугаар өөренип алыры кандыг-даа шаптараазын чок болур ужурлуг, чүгле шыырак билиглиг аныяк өскен чуртун сайзырадып шыдаар, ынчангаш чеже-даа коронавирус шаптык кадып, берге үе келген-даа болза, кол-ла чүве ажы-төлдүң өөредилгезин үспейн, билиглер чедип алгаш, дээди өөредилгени болгаш мергежилди чедип алыры дээрге-ле – бистиң кылыр ужурлуг хүлээлгевис-тир.
ИХЯ-да
Арага ижип алгаш, эзирик чораан таварылгада, кем-херек үүлгедиишкиннери эвээжээн. Ынчалза-даа эрткен неделяда 48 кем-херек үүлгедиишкиннери болган. Улуг-Хем кожуунга аңнап чорааш, арага ишкен кижилер аткылашкан. 3 аар кем-херек база-ла араганың хайы-биле болган, ооң түңнелинде Бажың-Алаак суурга бир кижи чок болган.
Мал оорунга хамаарыштыр, 30 аът читкеш, тывылган. Бүдүү арага садып-саарар чорукка удур 32 хыналданы полиция чоруткан. Кызыл-Мажалык суурга 15 харлыг өөреникчи 1600 шил арага чүдүрген автомашина мунуп чорааш, туттурган. 3 назы четпээн кижилерниң кем-херек кылганы илерээн: наркотиктиг бүдүмелдер, арага садып, шынзылга чок автомашина мунганы база мал оорлааны дээш туттурганнар.
Кожууннарда
Барыын-Хемчик. Аныяк удуртукчуларның шудургу ажылдап турарын Чазак Баштыңы демдеглээш, коронавирустан аңгыда, кем-херек үүлгедиишкиннеринге удур хемчеглерни холдан салбайн, рейдилерни, хыналдаларны уламчылаарын сагындырган.
Бай-Тайга. Мал оолдаашкыны болгаш халас үрезин үлээри-биле ажылды Чазак Баштыңы сонуургаан. 121 хуу сайгарлыкчы бар, амдыызында 4 парикмахерская болгаш столовая, кафелер ажылын соксаткан, 21 сайгарлыкчы ажылын уламчылап турар.
Таңды. Мал оолдаашкыны адакталып турар. Дуза чедирери-биле 106 өг-бүлени чизелээш, хайгааралда алган. Нарын байдал чок, билдириишкиннер кирбээнде аъш-чемни амдыызында үлевейн турар.