Тываның улустуң чогаалчызы Александр Даржайның саналы-биле ноябрь 1-ни Тыва дыл хүнү кылдыр доктаадып тургусканы — тыва улустуң төөгүзүнде база бир көскү болуушкун, төрээн тыва дылының ужур-утказын тыва кижи бүрүзү ханызы-биле медереп билиринге күштүг идиг, тыва дылды камгалап арттырарынга тыва чоннуң демин каттыштырган күш.
Тыва дыл хүнүнге тураскааткан хемчеглер эрткен неделяда республикага калбаа-биле болуп эрткен. Культура, өөредилге албан черлеринге, ном саңнарынга болгаш школаларга Тыва дыл хүннери, кежээлери дээш өске-даа хемчеглерге чурттакчы чон идепкейлиг киришкен.
“Тыва дыл – чоннуң өнчүзү” VIII шуулганның түңнел байырлыг кезээ ноябрь 1-де Тываның улустуң чогаалчызы Сергей Пюрбю аттыг улусчу чогаадылга бажыңынга болган. Аңаа тыва дыл болгаш чогаал башкылары, чогаалчылар, эртемденнер, ыраажылар, хөгжүмчүлер дээш тыва дылды камгалап арттырарынга, ону хөгжүдеринге боттарының үлүг-хуузун киирип, төрээн тыва дылы дээш сагыш-сеткили аарып чоруур кижилер чыылган.
Тыва улустуң хөгжүм херексели игилге тыва национал аялгаларны хөгжүмчү уяранчыг ойнааны,
Төрээн дылым, сени хандыр биликсээштиң,
Дөзүң казып, угуң уктап, төөгүже,
Буурул баштыг ирейлерниң тоолдарынче,
Бурун шагның дүп чок ханы ээреминче
Шымнып киргеш, дазыл, даштың аразында
Чылдан чылче чажыртынып, чыглып чыдар
Эгээртинмес шыгжамырың чартык-чамдыызын
Эрик черже ушта тыртып алгылаар мен
деп одуругларны тыва чогаал шинчилекчизи эртемден, шуулганның байырлыг кезээн башкарып эрттирген Василий Салчак номчааны-биле эгелээн.
Тыва дылды хөгжүдеринге болгаш нептередиринге көскү үлүүн кииргеннерге Тыва Республиканың күрүне шаңналдарын болгаш федералдыг албан черлериниң шаңналдарын тывыскан. Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем ажылдакчызы Любовь Кенденовна Хертек, Улуг-Хем кожууннуң Чааты ниити билиг школазының эге класстар башкызы Зинаида Александровна Эртине, Тес-Хем кожууннуң Ү-Шынаа ниити билиг школазының тыва дыл болгаш литература башкызы Алла Ужар-ооловна Хертек, Чеди-Хөл кожууннуң Хову-Аксында бичии уругларның уран чүүл школазының хөгжүм башкызы Шолбан Борбак-оолович Куулар, Кызыл кожууннуң Сукпакта бичии уругларның уран чүүл школазының чурулга башкызы Орлан Михаилович Сотпа дээш өскелер-даа бедик шаңналдарга төлептиг болганнар. Россия Федерациязының Сан-чурагайлыг хөгжүлде, харылзаа болгаш массалыг коммуникциялар яамызының хүндүлел бижиктери-биле “Шын” солуннуң улуг корреспондентизи Карина Моңгуш, “Тываның аныяктары” болгаш “Сылдысчыгаш” солуннарның кол редактору Мира Коңгул- оол олар шаңнатканнар.
Тыва Республиканың Национал литература шаңналының 2023 чылда конкурузунуң жюризиниң эң эки деп үнелелин алган чогаалдарның авторлары чогаалчыларга шаңналдарны тывыскан. Россияның болгаш Тываның чоннарының эп-найыралын илереткен чогаалдар номинацияга шаңналды “Бригадир” тоожунуң автору Любовь Мижит-Доржуга, тыва литературага очулганы хөгжүдеринге киирген үлүү номинацияга шаңналды М.Шолоховтуң “Килеңден демисел” дээш өске чогаалчыларның чогаалдарын орус дылдан тыва дылче очулдурган Тываның улустуң чогаалчызы Мария Күжүгетке, өзүп орар салгалды патриотчу болгаш интернационалчы чорукка кижизидеринге ужур-дузалыг чогаалдар номинацияга шаңналды “Идегелдиң чырыы” тоожунуң автору Тываның улустуң чогаалчызы Николай Кууларга, Ада-чурттуң камгалакчыларынга тураскааткан чогаалдар номинацияга шаңналды “Тыва Республиканың эки турачыларының дайынчы оруу” номнуң автору Алексей Конгарга тывыскан.
ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Орлан Сарыглар, ТР-ниң Дээди Хуралының өөредилге, культура, аныяктар болгаш спорт политиказының талазы-биле комитединиң даргазы Аяна Моңгуш “Тыва дыл – чоннуң өнчүзү” VIII шуулганның киржикчилеринге байырны чедирип, тыва дылды хөгжүдеринге, камгалап арттырарынга киирип турар улуг үлүү дээш өөрүп четтиргенин ТР-ниң Чазааның болгаш ТР-ниң Дээди Хуралының өмүнээзинден, боттарының мурнундан илередип, төрээн дылы дээш ачы-буянныг ажыл-үүлеге чедиишкиннерни күзээннер.
“Тыва Республикага 2024– 2033 чылдарда тыва дылдың хөгжүлдезинге күрүне деткимчезиниң эчис сорулгалары” илеткелди ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы О.Д. Сарыглар, “Тывага ийи дылга өөредилгениң чугулазы” илеткелди филология эртемнериниң доктору М. В. Бавуу-Сюрюн, “Төрээн дылга номчулганың ужур-дузазы” илеткелди филология эртемнериниң кандидады У.А.Доңгак олар номчааннар. Эртемденнер боттарының илеткелдеринге тыва дылды өөредириниң, хөгжүдериниң болгаш бо ажылдарны чорударынга күрүне деткимчезиниң чидиг айтырыгларын көдүргеннер.
Тыва дылды болгаш чогаалды башкылаарынга, хөгжүдеринге шылгараан башкыларга Тыва Республиканың тыва дыл башкыларының ассоциациязының “Тыва дылдың тергиин башкызы” медальды тыпсырының байырлыг ёзулалы болган. Бедик шаңналды ТР-ниң тыва дыл башкыларының ассоциациязының удуртукчузу Меңги Ооржак тывыскан. Бо медаль тыва дыл башкыларының хүндүлүг шаңналы. Ол медальга төлептиг болган кижилер ону чоргаарал-биле эдилеп чоруурлар.
“Тыва дыл – чоннуң өнчүзү” VIII шуулганның шиитпириниң төлевилелин улуг чыыштың киржикчилери деткээннер.
Ш. ЛОПСАН.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары
“Шын” №84 2023 чылдың ноябрь 4