Тыва хөөмей — ховар эртиневис

Тыва хөөмей Россияның чоннарының культуразының материалдыг эвес объектилериниң өнчүзүнүң даңзызынче кирген.

Хөөмей уран чүүлү шаг шаандан тура көшкүн амыдыралдыг Саян-Алтай сыннарының төрелдешкек аймак чоннарының аразынга тывылган. Ол түрк-моол этноска хамааржыр (тыва, хакас, алтай, моол) чоннарның өнчүзү болуп турар. Ону хөөмей, кай, хай деп адап турар. Ынчалзажок Тывага хөөмейниң сайзыралы хөй аңгы хевирлери, байлак аргалары-биле дээди бедик чада четкенин эртемденнер өөренип көргеш, тыва дылда өк-биле адаар үннер болгаш 32 ажык фонемалар бары ында улуг салдарлыг болганы чоннуң бо уран чүүлүнүң хевирин, шынап-ла, тываларның өгбелеринден укталып тывылганын бадыткаарынга үндезин болган.

Шапкын сайзыраңгай үеде тыва хөөмейниң езулуг чиңгине хевирин камгалап арттырып алыры кол айтырыгларның бирээзи болуп турар. Тыва хөөмей нептереп, алдаржаан тудум, ооң чанында ону өттүнүксээн, сагыштыы-биле соора ажыглаксаан улустуң саны көвүдээнинден, тыва улустуң аас чогаалының үндезин хевири, чиңгине аялгазы хажыттынып болурунуң айыылы тургустунуп турарын демдеглевес арга чок.

Хөөмей уран чүүлүнче хумагалыг хамаарылга негеттинип турар, ону массалыг культура хевиринче шилчидеринден болгаш орулгалыг талазын колдаткан байдалдардан камгалаары чугула.

/ К.МОНГУШ белеткээн.

"Шын" №28 2023 чылдың апрель 19