Парлап үндүрүп турар тыва календарьларны черле орусчудуп болбас деп бодаар кижи мен. Орус календарьлар ышкаш 12 ай эртерге, чаа чыл үнүп кээрге, тыва дылда календарьлар парлап үндүрүп турар. Тыва календарь дээн соонда, февраль айда чыл төнерге, база чаа чыл саны эгелээрге, үндүрзе, эки-даа ышкаш.
Бо чылдың календарын садып алырымга ында чылдың демдээ Кодан-даа, хүрээ-хиит-даа чуруу чок, кулуннуг аъттар, зодиактар чуруу бар, багай кара хүннер-даа көргүспээн болду. Ол календарьны А. Лопсаң редакторлаан.
Мен сарыг шажынчы кижи болгаш, баш дүгү кестирер хүннерни дыка сагыыр мен. Ынчангаш календарьга багай кара хүннерни база бурган хүнүн айтып каар болза эки боор.
Тываларның Шагаазы база онзагай. Шаанда Шагааның болур хүнүн шупту кижи билир турган. Ону календарьдан көрбес, дээрден, сылдыстардан көөр турган. Ай биле Шолбан сылдыстың шонуп эртерин көөр. Ай биле чидиг сылдыстың эң чоок эртери — Шагаа хүнү болур. Ындыг хүн 2023 чылдың 4 айның 23-те болган.
Шаанда чон Шагаа кээрге, «Чыл келген, чылыг дүшкен» дижир турган. Шагаа эртенинде даштыгаа өгге чөленип алгаш, хүнге дөгеленип олурар турган.
Н.Д. ХЕРТЕК.
“Шын” №91 2023 чылдың ноябрь 29