Амгы үеде улуг назылыг, ону эки билир кижилер кара эмнерни ам-даа ажыглап турар. Бо чүүлде кирген кара эмнерни колдуунда эмнениринге дээш эвес, а тыва чоннуң төөгүзүн эки билип алырынга ажыглазын дээн сорулга-биле бижээн.
Адыг өдү, (черлик хаван өдү) – ыжык сиңиреринге, кижиниң мага-бодунуң иштики аарыгларын эмнээринге ажыглап турган.
Аржаан – бедик сыннар эдээнден болгаш хая-даштыг мээс черлерде ой аксындан үнүп чыдар, хөй бүдүмелдерниң эзилдириин бодунда хаара туткан кара суг. Ону янзы-бүрү аарыгларны эмнээринге ажыглаар.
Артыш – тайга тазында, хорумнар кыйыында, кара-хаактыг черлерден союп үнер чадаң үнүш. Ону өг, кажаа-хораа ишти айдызаарынга, саң салырынга ажыглап чораан. Ооң хандызын хан базыышкынын чавырылдырарынга болгаш ижин-шөйүндү аарыгларынга ажыглап чораан.
Ары чигири (ары мыяа) – арының чигирин боостаа, ижин аарыгларын эмнээринге ажыглап чораан.
Бөрү оъду (кокай- оъду) – каъттар аразында ногаан дилиндектерде, боду-биле дөмей сиген үнүштер-биле холуй үнүп турар оът аймаа. Ону танып, тып алыры берге. Балыгларны дүрген эмнээр шынарлыг.
Дая кады – ол тайганың хем уннарындан болгаш хорумнуг ийлерден үнер. Хандызы ижин аарыгларынга дузалаар.
Кара-ай – тайганың өзен аксы хөлегелиг черге чадаң ыяштар-биле холуй үнер, хөй каътташкактардан бүткен дазылдыг оът аймаа. Ооң дазылының хандызын соокка алзып, челбинген таварылгада, сыңый баскыраанда, изии-биле аартаар.
Киш-кулаа – тайганың арга иштинде аяңнарынга үнер, каттыг чадаң үнүш. Чазын май айның төнчүзүнде чечектелир. Ооң хандызы хан базыышкынын чавызадыр шынарлыг.
Кодан-хаагы – хем уну сайыраң черден үнер, чазын чечектелир, хүрең-кызыл өңнүг хаак аймаа. Чедингир кылдыр хайындырган хандызы-биле (ол кончуг ажыг) кодурну чуп, эмнеп чораан.
Коъш-караа – тайгада эзим иштинде хая чоогунга үнер, төгерик кара хевирлиг бүрүлерлиг оът аймаа. Ону хан-дамыр аарыгларын эмнээринге ажыглап чораан.
Көк-даш – көк өңнүг чымчак даг дажы. Ону чуургаш, сугга хоюткаш, малдың экирбестээн балыын эмнээринге ажыглап чораан.
Меңги суу – меңгиниң эрээн суу. Ону чөдүлге болгаш ижин аарыгларынга ажыглаар.
"Шын" №33 2023 чылдың май 6
3Оценили 3 человека3Показать список поделившихся