Бистиң республикада “Дүк” төлевилелиниң боттандырылгазы ажылын эгелей берген. Мооң дугайында дараазында кожууннардан көрээлиңер.
Кызыл кожууннуң Каа-Хем суурда Алексей, Аржаана Сарыгларлар Тыва Чазактың болгаш Көдээ ажыл-агый яамызының деткимчези-биле дүк болбаазырадыр херекселди алгаш, ажылын эгелей бергеннер. Бо өг-бүле кайызы-даа уран-шевер, ус-дарган болгаш, 2011 чылда-ла чазаныр ажылдан эгелээн. Чоорту өг ыяжы чазап, дүктен кидис, ширтек салып, ажылын калбартып алганнар. Өгнүң херээжен ээзи мынчаар чугаалады: “Дүктен кидисти баштай хол-биле салып турган бис. Ам харын ажылды калбартып, өг кидизин, ширтектерни, чадыгларны, суй-белектерни кылып эгелээн бис. Бистиң ажылывысты деткип турары өөрүнчүг-дүр, моон-даа соңгаар кызып ажылдаар сорулгалыг бис, чондан дүктү хүлээп алгаш, орнунга кидис берип турар бис, амдыызында мынчаар садыглажып турар бис”. А аал-чурттуң эр ээзи Алексей Сарыглар республикага “Дүк” төлевилелин ажылдап кылганын эки деп үнелээш, Көдээ ажыл-агый яамызының шугуму-биле келген малдың дүгүн болбаазырадыр дериг-херекселди тургузуп алгаш, ажылдай бергенин чугаалады. Чазак Даргазының оралакчызы Александр Брокерт биче бүдүрүлгениң ажылын көргеш, арга-сүмени каткан. База ТР-ниң көдээ ажыл-агый сайыды Айдың Дун: “Тыва Чазактың ажылдап кылганы “Дүк” төлевилелинге мал ажылының угланыышкынын эки билир улусту шилээн бис. Амдыызында Кызыл кожуундан Алексей Сарыглар биле Эрзинден Батаа Кунгаа олар кирип турар. Дүк болбаазырадыр дериг-херекселди бо бүдүрүлгелерде берген, олар ам ажылын шуудадып чоруй баар дээрзинге бүзүрээр бис. Ам-даа улаштыр бо төлевилелди боттандырып, арткан кожууннарга база тургузарын планнаан, ынчангаш чонга дыңнадырывыс болза, малдың дүгүн кайы хамаанчок октавайн көрүңер деп чагыксаар-дыр мен” – деп демдегледи. А Кызыл кожууннуң чагыргазы Сарыгларларның өг-бүлезиниң ажылын деткип, 300 муң рульди үндүрүп бээрге, тудуг материалы садып алыры-биле чарыгдаан болуп турар. "Ам-даа кылыр ажыл хөй" – деп, Алексей Сарыглар немей чугаалады. Мал ажылдыг республикага мындыг угланыышкынныг биче бүдүрүлгелерден тургузуп ап база бо өг-бүле дег ажылдай бээр улус бар боор дээрзин Кызыл кожууннуң чагыргазында аныяк удуртукчу Стас Оюн база сүмелеп, чагыын берди.
Шынап-ла, бо удуртукчуларның малдың дүгүн болбаазырадырының дугайында чугаазы чөптүг. Биче бүдүрүлгелерни тургузуп эгелээни дээрге-ле, эки талаже эргилип турары-дыр.
Эрзин кожуунда “Уургай” уксаажыдылга бүдүрүлгезиниң удуртукчузу Батаа Бууевич Кунгаа дүк болбаазырадыр дээш, дериг-херекселди алыр деп турар. Көдээ ажыл-агыйның хоочуну малчын бодунуң ажылының дугайында мынчаар чугаалаар кижи: “Республиканың экономиказынга дөгүм кылдыр, чиик үлетпүрнү хөгжүдери-биле Эрзин суурда өшкүнүң чөөгүн чуп, арыглаар дээш, биче бүдүрүлгени тургузуп тур мен...” – деп үш чыл бурунгаар “Шын” солунга мындыг интервьюну берген турган. Амгы үеде бо-ла ажылын улам хөгжүдүп, Тыва Чазактың болгаш Көдээ ажыл-агый база Экономика яамыларының деткимчези-биле өшкү, хой дүгүн болбаазырадыр херекселди алганы бо. Эрзин суурда “Уургай” бүдүрүлгези дериг-херексел-биле дериттинген, ам чүгле кызымаккай ажылдаар апаар-ла-дыр.
Ынчап кээрге, чонга сүмелээри болза, малдың дүгүн октап чорбайн, бо бүдүрүлгелерге дужаар болза эки-дир. А Батаа Бууевичини бистиң республикада танывас кижи чок дээр болза, мында кандыг-даа частырыг турбас. Үш чыл бурунгаар бо солунга чугаазында мындыг чижекти маңаа киирери чугула болгу дег: “Мен бо бүдүрүлгени ажылдадыр дээш, кызып чоруп тур мен. Тывалар боттары кылып өөренир болза эки чүве-дир ийин. Амгы үеде делегей чергелиг рыноктарда өшкү чөөгүнүң өртээ улуг... Бир кил чөөктү үш өшкүден дырап алыр... ынчангаш тыва уксаалыг өшкүнү көвүдедир өстүрбүшаан, ооң чөөгүн, сүдүн, ханын, кежин болбаазырадыр бүдүрүлгеге ажыл чок улусту хаара тудуптар арга бар болур” – деп, Батаа Бууевичиниң чугаазы-ла ол кижи.
Ооң чагыг-сүмези шын, кожавыста моолдар-биле дөмей мал-маган азырап чоруур көшкүн чон-дур бис. Ол хамык малывыстың дүгүн, кежин боттарывыс кылып өөренир болзувусса эки.
Ася Түлүш. Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары. #Шын