Май 18 – 21 хүннеринде Тываның девискээриниң хөй кезиинге суггур эвес чаъс чаап, сыннар кырынга болгаш эдээнге хар чагган. Чамдык черлерге чаъс чайыктап турган. Улуг-Хем кожууннуң Эйлиг-Хем сумунуң девискээринге үргүлчүлелдиг суггур чаъс чагган уржуунда электри шугуму үстүп, чырык өжерге, үрелиишкинни дүрген чайладып, электри энергиязы-биле хандырылганы катап тургускан. Республиканың кожууннарында чуртталга-коммунал ажыл-агый четкизинде болгаш электри энергиязы-биле хандырылгада улуг үрелиишкиннер болбаан.
Май 19-та Бии-Хем биле Каа-Хем хемнерниң суунуң деңнели бедип эгелээн. Ол хүн Сыстыг-Хем хенертен үерлээнинден Сыстыг-Хем суурнуң чавыс девискээринде 18 бажыңны үер суу хөме алган. Ооң дугайында дыңнадыышкын кээрге, Тожу кожууннуң хамааты камгалал болгаш онза байдалдар талазы-биле албанының ажылдакчыларының оперативтиг бөлүү Сыстыг-Хем суурже ол-ла дораан аъттаныпкан. 27 бажыңныг, 84 чурттакчылыг суурга суг үериниң улуг озал-ондаан болдурбас талазы-биле хемчеглерни оперативтиг бөлүктүң кежигүннери шалыпкын ап чоруткан.
Ондаан суур Сыстыг-Хемниң чурттакчыларынга берге байдалдар үезинде эргежок чугула аъш-чем, эм-таң дээш 2 хеме ишти өске-даа чүүлдерни чедирген.
Сыстыг-Хем биле Бии-Хемниң суунуң деңнелин хемчээр пунктуларны тургузуп, ону дүне-хүндүс хайгаараарын организастаан.
Тожу кожууннуң хамааты камгалал болгаш онза байдалдар талазы-биле албанының, өрт кезээниң, дүрген эмчи дузазы чедирер медицина албанының ажылдакчылары чаъс болгаш суг үери-биле холбаалыг озал-ондактарга удур шалыпкын хөделиринге белен. Камгалал ажылдарынга ажыглаар хемелер, автомашиналар болгаш өске-даа техника аймаа белениниң шугумунда.
Каа-Хем хемниң суунуң улгатканы Сарыг-Сеп суурнуң дужунда агымында эң бедик деңнелинде кылдыр май 21-де демдеглеттинген. Кызыл – Сарыг-Сеп орукта көвүрүгнүң чоок-кавызын болгаш оруктуң чамдык участоктарын суг хөме ап, автомобиль оруун ажыр аккан. “Тываавтооруктуң” ажылдакчылары көвүрүг чоогунда сугнуң деңнелин доктаамал хайгаарап, орукка шимчээшкинниң айыыл чогун хандырып турар. Чиик машиналарның шимчээшкинин оруктуң бо участогунга кызыгаарлаан.
Каа-Хем унунда суурларның чавыс черлеринде бажыңнарны үер суу хөме алган. Май 21-де байдал-биле алырга, Дерзиг-Аксында – 66, Бояровкада – 12, кожуун төвү Сарыг-Септе – 56 бажың.
Бажыңнарны үер суу хөме алы бээрге, канчаар хөделириниң аргаларын хамааты камгалал болгаш онза байдалдар албанының ажылдакчылары чурттакчыларга тодаргайы-биле тайылбырлап, суг адаанга барып болур девискээрде бажыңнарны хайгааралга алган.
Каа-Хем кожууннуң сумулар даргалары үерниң байдалы болгаш ап чоруткан камгалал хемчеглер дугайында оперативтиг төпке 2 шак болгаш-ла дыңнадып турар.
Каа-Хем хемниң үер суу Кызыл кожууннуң Көк-Тей деп черниң девискээриниң чавыс черлери-биле агып баткаш, “Дар” дача ниитилелиниң участоктарының чамдыызын хөме алган. Бо дачалардан 27 кижини, оларның аразында 15 ажы-төлдү түр үениң пунктуларынче чоруткан. Дачаларның девискээрин иштики херектер органнарының, өрттен камгалалдың болгаш онза байдал албанының ажылдакчылары дүне-хүндүс хайгаарап турар.
Дачаларның девискээрин шуптузун үер суунга алыспазы-биле орукчулар Көк-Тейде чалдың кырынга сай-дашты машина-техника-биле төп, бедидип турар.
Республиканың гидрометеотөвү Тываның девискээринге чаъстар чоокку хүннерде уламчылаар деп сагындырган. Ынчангаш найысылал Кызыл хоорайның чоок-кавызында чавыс черлерни Каа-Хем биле Бии-Хемниң үер суу хөме алырының айыылы бар. Вавилин ээтпээнде, солагай талакы дачаларда чурттакчы чонну түр када чурттадыр пунктуларны Кызыл хоорайда белеткеп эгелээн. Иван Ярыгин аттыг болгаш «Сүбедей» спорт комплекстеринге, «Олимп» спорт школазынга, Щетинкин-Кравченко кудумчуда “Херел” спорт залынга, «Енисей» Культура бажыңынга 225 хире кижини түр када чурттадып болур.
Тыва Республиканың Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг Тываның девискээринге онза байдал чурумун чарлаан. Тожу кожууннуң Сыстыг-Хем – Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксы суур – Кызыл хоорай девискээрин онза байдал чурумунуң зоназы деп Тываның удуртукчузу айыткан.
Тайгаларга харлыг чаъс чагганы, чер адааның суглары көдүрүлгени-биле Тываның хемнериниң суу улам үерлээр, онза байдал улам нарыыдаар чадавас деп республиканың гидрометеотөвү кичээндирип турар.
Шаңгыр-оол Моңгуш.
Чуруктарны интернет
четкизинден алган.