Республиканыӊ Шеми» биле «Аяӊгаты» деп күрүне заказниктерин дүжүрген-даа болза, келир чылын 3 заказник немежир.
«Шеми» биле «Аяӊгаты» күрүне заказниктерин сыын-мыйгак, тооргу, черлик-хаван деп дириг амытаннарны кадагалаар болгаш ооӊ санын өстүрер сорулга-биле тургузуп каан турган. Амгы үеде ол дириг амытаннарныӊ саны нормазындан ажып турар дээрзин специалистер дыӊнадып турар. Ынчангаш заказниктерни дүжүрер дугайында Чазактыӊ доктаалы октябрь 12-де үнүп келген. Бойдустуӊ онза камгалалдыг девискээри деп эрге-байдалын дүжүрген.
Заказниктерниӊ чоок-кавы девискээринге одар-белчиир, тарылга шөлдери кылып болбас деп кызыгаарлаашкыннар Чөөн-Хемчик биле Барыын-Хемчиктиӊ экономиктиг хөгжүлдезинге элээн шаптыктыг апарганыныӊ дугайында чон чугаалап турган. Ол ам заказник эвес апарганда, улус оон аӊнап, хереглээр ыяш-дажын-даа белеткеп, мал болгаш чер ажылын-даа кылып болур.
2023 чылда Тывага үш чаа күрүне заказниктерни немежир. Ниити 6 муӊ гектар черни Бойдустуӊ онза камгалалдыг девискээри кылдыр тургузарын республиканыӊ эрге-чагыргазы планнап турар.
Аргар-кошкарны кадагалаар, ооӊ санын өстүрери-биле, Бай-Тайганыӊ девискээринге заказник тургузар. Аргар-кошкарныӊ саны көвүдээрге, ховартаан араатан – ирбиштиӊ аӊнаарынга эки болур.
Өвүрнүӊ Бора-Шай, Эрзинниӊ Ак-Хайыракан деп ийи чаа заказниктиӊ кызыгаарын тодарадыр дээш, Россияныӊ Чер иштиниӊ байлактарын ажыглаар талазы-биле федералдыг агентилел таварыштыр кылыр дугуржур ажылдарны чорудуп турар.
Тываныӊ Чазааныӊ медээлери-биде Р.Демчик белеткээн.