РФ-тиң хостуг хүрешке чемпионады Кызылга болуп турда, федерация даргазы Михаил Мамиашвили Өргелээр Ондарга Хүндүлел бижикти тывысканын көргеш, дыка-ла чогаарланып, магададым.
Өргелээр Чүвүрекович-биле чаңгыс чер-чурттуг, Сүт-Хөл кожуунга төрүттүнгеш, аңаа өскен бис. Ада-иевис Ишкин, Хүүректигге мал-маган кадарып, амыдырап-чурттап чорааннар. Көдээге өскен болгаш күш-ажылга ынак, бүдүштүг, кежээ кижи. Эге класстарны Бора-Тайга ортумак школазынга, улаштыр школа-интернатка өөренгеш, Кызылдың 2 дугаар школазын чедиишкинниг дооскан.
1966—1971 чылдарда Кызылдың күрүнениң башкы институдунуң биология, химия факультедин кады доостувус. Үшкү курска чедир Ленин кудумчузунуң 3 дугаар ниити чуртталга бажыңының 101 дугаарлыг өрээлинге 10 ажыг оолдар чурттап турдувус. Ынчан оон өске чурттаар чер чок турган. Онаалга, кичээл-даа кылдынмас, шимээн-даажы кончуг чүве-ле болгай: каттырышкан, өрү-куду кылашташкан, хөөрежип чугаалашкан. Эге курстарга аалдарывыстан аъш-чемни ээлчежип эккеп алгаш, чаңгыс пашка хайындырып, чемненип чордувус.
Ө.Ч. Ондар хостуг хүрешке баштайгы базымнарын Кызылдың 2 дугаар школазынга өөренип тургаш, И.Х. Хасановтуң хостуг хүреш секциязындан эгелээн деп билир мен. Тренери өске хоорайже көжүп чоруй баарга, боду секцияны эрттирип эгелээн. Сонуургааш, секциязынга мен база киржип турдум. Хүрештиң аргаларын боду көргүзүп тургаш эрттирер, хорадап, кончуттунуп-даа турбас, чугаалажырының эптии-даа кончуг кижи, езулуг башкы кылдыр төрүттүнген.
Башкы институдунга өөренип тургаш, 1968 чылда спорт мастериниң кандидады атты, 1969—70 чылдарда спорт мастериниң хүндүлүг адын чедип алган. Тыва мөгелерден хостуг хүрешке «ССРЭ-ниң спорт мастери» атты Ө.Ч. Ондар чедип алган. Мээң билирим, дараазында Ак-Довурактан Федор Хаажыкпанович Ондар, Красноярскының башкы институдунга өөренип турган Михаил Оюн спорт мастерлери атты чедип алган. Хостуг хүрешке Тываның үш ожук даштары болган деп чугаалап болур.
Амгы үеде хостуг хүреш улуг сайзыралды алган. Токиога болган олимпиадага мөңгүн медальды Артас Санаа, чоокта чаа Кызылга болуп эрткен чемпионатка Начын Монгуш мөңгүн медальды чаалап алдылар. РФ-тиң, Европаның, делегейниң чемпионнары эвээш эвес-ле. Делегейни кайгаткан Лориса Ооржакка канчап чоргаарланмас боор! Улуг спортче эге базымнарны Өргелээр Чүвүрекович кылган.
Ө.Ч. Ондар чүгле башкы институдун доосканы-биле кызыгаарланмайн, Москвага аспирантура дооскаш, педагогика эртемнериниң кандидады эртем адын камгалап алган. Улаштыр башкы институдунга, ТывКУ-га лекциялар номчуп, студентилерге хостуг хүреш секциязын эрттирип, күш-культура факультединге деканнап, хөй-ниити ажылдарынга идепкейлиг киржип чораан. Ол хөй шаңналдарның, хүндүлүг аттарның эдилекчизи. Ажылдап турган үезинде аныяктарның күш-дамыр, угаан-бодал талазы-биле эртем ажылдарын бижигилээн, элээн каш брошюраларны парлалгаже үндүргүлээн. Ооң өөренип-кижизидип каан студентилери школаларда чедиишкинниг болганы чугаажок.
Ө.Ч. Ондар чаңгыскурСчузу Тамара Григорьевна Канчыыр-оол-биле (Ондар) өг-бүле туткаш, бежен ажыг чылдар дургузунда эптиг-найыралдыг чурттап чоруурлар. Ажы-төлү, уйнуктары шуптузу эртем-билиглиг, ажылдап турарлар. Тамара Григорьевна Кызылдың 2 дугаар школазынга башкылап, директорлап, хүндүлүг дыштанылгаже үнгүжеге ажылдап келген.
Дамдынчап ХОВАЛЫГ,
Күш-ажылдың хоочуну.
Кызыл хоорай.