Моолдуң Хөвсгөл аймааның губернатору Лааган Тумурбаатар баштаан Моолдуң Хөвсгөл аймаандан төлээлер ажыл-агый аайы-биле Тывага кээп чораан. Октябрь 14-те Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг аалчылар-биле ужурашканын социал четкилерде бодунуң арынында дыңнаткан.
Ужуражылга чылыг-чымчак байдалга, төрелдер-биле ужурашкан ышкаш, эрткенин республика Баштыңы демдеглээн. Хөвсгөл аймаанда чурттап турар этниктиг тываларны моолдар цаатаннар азы ивижилер деп адаарлар. Тывада цаатаннарның чоок төрелдери тожу тывалары – салгал дамчаан ивижилер ол. Шагда, ТАР биле МАР аңгы күрүнелер апарбаанда, Тожу кожуун болгаш Хөвсгөл аймактың черлери көшкүн амыдыралдыг ивижилерниң ниити одар-белчиирлиг шөлдери турган.
2000 чылдарның эгезинден бээр төрел чоннар ажыл-агыйжы харылзааларны тудуп эгелээн. Тываның Чазаа биле Хөвсгөл аймак чагыргазы 20 ажыг чыл бурунгаар бирги дугуржулганы чарган. Ында садыг-саарылга, экономика, туризм, культура болгаш көдээ ажыл-агый дээш өске-даа адырларга кады ажылдажылганы көрген. Цаатаннар болгаш тожу тывалары соңгу чүк ивизиниң арга-арыг хевирлерин кадагалап арттырар база ооң уксаажыдылгазын экижидери-биле ивилерниң солчулгазын база дугурушкан турган.
Владислав Ховалыг биле Лааган Тумурбаатар кады ажылдажылга дугайында дугуржулганың негелделерин чаартып, аңгы-аңгы адырларга чаа төлевилелдерни эгелээр үе келген деп санааннар. Тываның Баштыңы моол коллегаларының төрээн тыва дылын кадагалап камгалаар дээн күжениишкиннерин демдеглеп, республиканың Өөредилге яамызынга хөвсгөлчүлерге методиктиг болгаш өске-даа материалдар-биле дузалажыр аргаларны өөренип көөрүн дааскан.
Тыва өөредилгеден аңгы адырларга база харылзааны сайзырадыр сорулгалыг. Мал ажыл-агыйы, садыг-саарылга, культурлуг солчулгада кады боттандырар төлевилелдерни уламчылаар. Ол-ла ужуражылгага киришкен төлээлер кадык камгалал адыры – кады ажылдажылганың чаа шөлү апаарын демдеглээн. Моолдарның болгаш тываларның сагып чоруур ниити чүдүлгези — сарыг шажын кожа-хелбээ харылзааларны быжыглап болур деп, Тываның Баштыңы демдеглээн. «Келир чылын Кызылга болур делегей чергелиг буддийжи шуулганче моол коллегаларымны чаладым. Кады ажылдажылгавысты чаа деңнелче көдүрүп шыдаарывыска бүзүрээр мен» - деп, Владислав Ховалыг хөвсгөлчүлер-биле чарар чаа керээже тодаргай саналды киирген.
3485 километрде шөйлү берген Россия — Моол кызыгаарының 1313 километри Тываның девискээринге хамааржыр дээрзин сагындыраал. Республика Моолдуң беш аймаа: Баян-Өлгий, Завхан, Ховд, Убса-Нур, Хөвсгөл-биле кызыгаарлажып чыдар. Тываның Чазаа оларның шуптузу-биле кады ажылдаарының дорт дугуржулгаларын чарып, кады ажылдап турар. Ол харылзаалар “Россия—Моол—Кыдат” чурттар аразының транспорт коридору дээн ышкаш улуг хемчээлдиг төлевилелдерни боттандырарынга үндезин апарган.
2000 чылдарда-ла Тываны идепкейлиг суртаалдаары ол орук тудуундан эгелээн. Амгы үеде кызыгаарда каайлы-логистика терминалдары база орук чоогунда ачы-дуза объектилерлиг оруктар дээш, чугула херек инфраструктураны туткан. Ол харылзааның бир кезээ болур Тыва биле Моол аразынга авиа-аргыжылга 2025 чылда эгелээн. 2026 чылда «Красноярск – Абакан – Кызыл (Россия) – Ховд (Моол) – Урумчи (Кыдат)» деп делегей чергелиг автооруктуң калбак шимчээшкини ажыттынар.
ТР-ниң Чазааның парлалга албаны.