НОЯБРЬ 26-ДА ТЫВАНЫҢ В. КӨК-ООЛ АТТЫГ НАЦИОНАЛ ХӨГЖҮМ-ШИИ ТЕАТРЫНГА ТЫВАНЫҢ X КАМБЫ-ЛАМАЗЫ БОЛУР ГЕШЕ ГЕЛОНГ ЛОДЕН ШИРАБ БАШКЫНЫҢ ДҮЖҮЛГЕЗИНГЕ СААДААН ЫДЫКТЫГ ЁЗУЛАЛЫ БОЛУП ЭРТКЕН.
Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыгга баштаткан чазак кежигүннери, күүсекчи болгаш хоойлужудулга эрге-чагыргаларның удуртукчулары, республиканың хөй-ниити организацияларының төлээлери болгаш Россияның сарыг шажын чүдүлгелиг регионнарындан Камбы-ламалар болгаш даштыкы чурттардан хөй санныг аалчылар дээш өске-даа чүдүкчү чон чыглып киришкен.
Чаа соңгуттурган Камбы-ламаны Тываның шажын-чүдүлге баштыңы кылдыр олуртур ёзулалын шажын дүрүмүнге дүүштүр эрттиргеш, чогуур чурумну сагып чоруткан. Камбы-ламаның дүжүлгеде саадаанының кол демдээ— бажынга кедер оваадай бөргүн Гелек Нацык Доржу башкы (Тываның IX Камбы-ламазы) кедирген.
— Үндезин Башкымга, үш ховар Дээдилерге тейледим!
Мен, Лоден Шираб, Тываның Камбы-лама дүжүлгезин хүлээп тура, үш ховар Дээдилерге, чонумга даңгыраам берип тур мен. Ыдыктыг Тыва чер чуртувуска өгбелеривистиң арттырып кааны дээди Будда башкывыстың эртем-өөредиин уламчылап, тыва чонувустуң бурунгу ужурлары сиңген сарыг шажын чүдүлгевисти кадагалап делгередирин, хөй янзы чоннар чүдүлгезиниң аразынга амыр-тайбың хүндүткелдиг болурунга, келир үениң салгалдарынга Будда башкының эртем-өөредиин дамчыдарынга улуг үлүг-хуумну киириштирерин силер бүгүдеге даңгыраглап тур мен. Очалаңның хилинчек човулаңындан амылыглар адырлып, аас-кежиктиң, чыргал-дыштың чылдагаанын тывар болзун! — деп, Тываның X Камбы-ламазы болур Геше Гелонг Лоден Шираб ёзулал үезинде регионнуң шажынчы амыдыралында чаа чаданың эгелээнин илереткен ыдыктыг даңгыраан берген.
Тываның чаа Камбы-ламазы даңгыраан берген соонда, ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг бодунуң байыр чедириишкининге чугула улуг болуушкуннар– Россияның Президентизи Владимир Путинниң чарлааны 2026 чылда Россияның чоннарының чаңгыс деминиң чылының база Тываның девискээринге сарыг шажынның IV делегей шуулганын эрттирериниң бүдүүзүнде Тываның Х Камбы-ламазының дүжүлгезинге саадаар ёзулал эртип турарын онзагайлап демдеглээн.
«Улуг болгаш харыысалгалыг ажылдың эгезинде турар силер. Бүгү-делегейниң буддийжи шуулганының база Чоннарның чаңгыс деминиң чылының киискээн тугунуң адаа-биле бо бедик албан-дужаалче силерниң саадааныңар – төрээн Тывавыстың сүлде-сүзүүнүң чечектелиишкининиң буянныг демдээ болгаш бадыткалы болзун. Төрээн Тываңар, төрел чонуңар дээш буянныг ажыл-ижиңерге чедиишкиннерни, ам-даа улуг бедиктерни ажып эртерин күзедим!» — деп, регионнуң удуртукчузу Тываның Камбы-ламазынга чугаалааш, буддизм өөредиин сайзырадырынга бедик хей-аътты болгаш быжыг кадыкшылды күзээн.
Ооң соонда Россияның сарыг шажынчы регионнарындан чаладып келген Камбы-ламалар болгаш өске-даа хүндүлүг аалчыларның чаагай күзээшкиннерлиг байыр чедириишкиннерин кылган хемчегниң албан ёзузу доостурга, дүжүлгеже олурар ёзулалдың эң чугула болгаш ханы уткалыг кезээ эгелээн. Ол дээрге буян чыылдазының күштүг демдээ, материалдыг чүүлдерден артык сүлде-сүзүктүң мурнады хөгжүлдезин болгаш буддийжи Өөредиглерни сагып чоруурун илереткен мандаланы өргээн. Ол ышкаш дүжүлгеге саадаар ёзулал үезинде төвүт болгаш тыва дылда мөргүлдерни лама башкылар номчаан. Ол хүн залга олурган улуска баш бурунгаар үлеп берген турган шак ол тыва дылда очулдурган судурну чон деңге номчуп, ында кайы хире күштүг энерел сеткил сиңгенин билгеннер.
Ол байырлыг ёзулал үезинде чер-черлерден келгилээн байыр чедирген Камбы-лама башкылар аразындан Алтай Республиканың Төп сарыг шажын эргелелиниң төлээзи Ширеелу Валентин башкы сөстү алган. Ол тыва дылга улуг өгбелери чораан лама башкыларның ырызындан үзүндүнү чугаалап, чүгле кожа-хелбээ республикалар болурундан аңгыда, алтай, тыва чоннар шаг шаандан тура хан төрел чон дээрзин демдеглеп, амдыгаа чедир алтайларда Тюлюштер, Ховалыглар, Иргиттер, Сояннар болгаш өске-даа чиңгине тыва аймактан укталган фамилиялар барын дыңнаткан. Тывада сарыг шажынның хөгжүлдезин ол магадап, өөрүп турарын илереткеш, чүгле Тывада, Россияда эвес, а Европада эң-не улуг чараш хүрээни туттурарынга кончуг улуг киржилгелиг болган К.С. Шойгу аттыг фондунуң удуртукчузу Ирина Күжүгетовнадан, тыва чондан улуг дилег кылган. Алтай биле Хакас республикаларга бичежек-даа болза хүрээлер тудуп алырынга деткимче көргүзерин дилээн лама башкының сөстерин зал долдур олурган дарга-бошкалар, чер-черлерден келген сарыг шажынның дээди төлээлери болгаш өскелер-даа изиг адыш часкаашкыннары-биле ону деткип турарын илереткен.
Болган төөгүлүг байырлалдың албан ёзузунуң кезээ доостурга, Тыва национал оркестрниң хөгжүмчүлери, “Чилиг” бөлүү чыылганнарга аян туткан соонда, шупту чон Тываның X Камбы-ламазының айызын ап, өөрүп тараан.
Сагындырып каар чүүл– Тыва Республиканың Камбы-ламазының сөөлгү соңгулдалары 2025 чылдың октябрь 4-те болуп эрткен. Республиканың сарыг шажынчы лама башкыларының бадылаашкыны-биле республиканың буддистериниң чүдүлге баштыңы кылдыр Гелонг Лоден Шераб, анаа ады Долаан Уржанай соңгуткан. Ол 1986 чылдың июль 24-те Кызыл хоорайга төрүттүнген. Сарыг шажынның философиязының долу он алды чыл өөредилгезин Индияның Дрепунг Гоманг хүрээзинге дооскан.
Лоден Шераб хелиң бо чылдың октябрьда Кызылдың Тубтен Шедруб Линг хүрээзинде ажыттынган Россияның бир дугаар буддийжи университединиң ректорунга томуйлаткан.
Тываның X Камбы-ламазы Геше Гелонг Лоден Шераб улуг чырыдыышкын ажылдарын чорудуп турар. Ол аныяктарга буддийжи философияның үндезиннериниң дугайында лекцияларны, ажылчын коллективтер-биле ужуражылгаларны, “айтырыг-харыы” хевирлиг сессияларны эрттирип турар. Х Камбы-ламаның төрээн Тывазының чаагай чоруу дээш идепкейлиг ажылы хөйге билдингир.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны Буян ООРЖАК тырттырган.
“Шын” №47 2025 чылдың декабрь 4