Александр, Чодураа Лопсаннар «Салгалдар девискээри» төлевилелдиң чогаадыкчылары. Суд приставтары болуп ажылдап чораан үезинде өг-бүле кожуун, суурларга-даа, найысылал Кызылга-даа ажылдап, амыдыралдың берге байдалдарынга таварышкан улуг назылыгларны көргеш, кээргеп, сагыш-сеткили аарып чорааннар. Ооң уламындан оларның бажынга улуг назылыгларга, хөй ажы-төлдүг, эвээш орулгалыг, кадыы кызыгаарлыг улуска дуза кадар деп бодал шагдан тура-ла тыптып келгеш, хайныгып, ук айтырыгны канчаар шиитпирлептер деп бот-боттарының аразынга үр-ле чугаалажып келгеннер.
Пристав өг-бүлениң чылдар иштинде бодап чораан бодалдары боттанып эгелээни бо. “Салгалдар девискээри” деп автономнуг коммерциялыг эвес албан черин олар тургузуп алганнар. 2021 чылда “Салгалдар девискээри” Тываның Чазааның Даргазының грантызын ойнадып алган.
БУЯННЫГ БОДАЛ КАНЧАП ТЫПТЫП КЕЛГЕНИЛ?
Төлевилелди улуг назылыгларга хамаарыштыр кылганының чылдагаанын айтырарымга, Александр Лопсан мынчаар харыылаар болду: “2011 – 2012 чылдар үезинде биче кредиттер дээш хөй-ле херектер оттуртунуп турган. Ол кредиттерни төлеп кээр улустуң хөй кезии кырган-авалар болган. Ажылым аайы-биле бажыңнарынга барып чедип турган мен. Ажы-төлүнүң амыдыралын шиитпирлежип, уруг-дарыын алчып-ла бажыңнарында олурар болганнар. Херээженнер чөвүлелинден аңгыда, оларны хаара тудуптар улус-даа көзүлбес. Ынчаар-ла узун назылыгларывыска дузалажыр бодал төрүттүнүп келген”.
Ук грантыга киржири-биле белеткел ажылдары 10 чыл дургузунда уламчылап келген. Үе чаарттынып, чаа-чаа технологиялар чогааттынып чоруп-ла олурар. А улуг назылыглар ол бүгүнү билбезинден амыдыралда берге байдалга таваржып чоруур. Ынчангаш Лопсаннарның өг-бүлези юридиктиг дузаны кадып, компьютер, смартфон, онлайн, күрүне ачы-дуза порталы дээш оон-даа өске чаартылгаларны улуг назылыгларга таныштырып, ону ажыглап өөренип алырынга дузалашканнар. Ажы-төлүнүң уругларын азырап олурар улуг назылыгларны кээргевес арга чок. Оларны эдертип алгаш, дыштандырары база чугула дээрзин Лопсаннар демдеглеп турарлар. Эң-не камналгалыг дыштанылга чери аржаан деп шиитпирлээш, хоочуннарны чыып алгаш, аржааннаткаш келгеннер. Кижи бүрүзүнүң ада-иезин эдертип алгаш, аржаан чедирип, кады дыштанып турар үези чок дээрзи база билдингир. Ооң кадында ада-иелерниң хөй кезии ажы-төлү улгады-даа бээрге, боттарының кадыкшылын, дыжын бодавайн, дузалажып, сагыш човап, олар дээш тынын-даа салырынга белен болур. Боттарының ээлчээнде ол бүгүнү эскербейн, ада-иезин кээргевейн чоруурлар кайы хөй. Улуг назылыгларны ындыг байдалдан уштуп, бүгү талазы-биле дузаны оларга кадары Александр, Чодураа Лопсаннарның шагдан тура сорулгазы.
ЯНЗЫ-БҮРҮ УГЛАНЫЫШКЫННАРЛЫГ БИЛИГЛЕР
План ёзугаар улуг назылыгларга дуза кадар ажыл бир чыл дургузунда чоруттунган. Аңаа хамаарыштыр аңгы-аңгы угланыышкыннарлыг хөй-ле хемчеглер болуп эрткен. Улуг назылыгларга боттарының эргезин камгалап билир болзун дээш, бөлүктерге хуваап алгаш, юридиктиг кичээлдерни эрттирген. Чаа технологияларның тыптып келгени-биле күрүне ачы-дуза порталы, интернет дамчыштыр хөй-ле ажыл-херекти чогудуп, боттарының эрге-ажыын камгалаарынга компьютер талазы-биле билиглерни шиңгээдип алыры чугула херек болган. Пенсия назылыглар үргүлчү ап турар акша-хөреңгилиг болганда, ону база шын чарып, ажыглап өөренири чугула. Пенсиязын алыр дээш, почта салбырларынга барып оочурлап, бажыңынга почта ажылдакчыларын манаары шүүттүг дээрзи билдингир. Оон аңгыда, хөй-ле кредиттер, чээлилер ап турары дээрге база саң-хөө талазы-биле билиглер чедишпезиниң демдээ деп санаттынып турар. Улуг назылыгларга саң-хөө талазы-биле билиглерни чедирип өөредири-биле банк специалистерин чалаан. “Салгалдар девискээри” автономнуг организацияның удуртукчузу Виктория Байыр-оол база банк ажылдакчызы болгаш, саң-хөө талазы-биле билиглер бээринге болгаш организацияны тургусчурунга улуг үлүг-хуузун киирип, улуг харыысалганы алган.
КАДЫКШЫЛЫН БЫЖЫГЛААРЫ-БИЛЕ...
Оон аңгыда, улуг назылыгларның кадыкшылын камгалаар сула шимчээшкиннерни, культурлуг болгаш спортчу хемчеглерни организастааш, оларның шимченгир, кашпагайын кайгап ханмааннар. “Салгалдар девискээриниң” ачызында скандинав ыяштар-биле кылаштажып, Ярыгин аттыг спорт комплекизинге эштип, эмнээшкинниг саунага кирип турганын улуг назылыглар өөрүшкү-биле чугаалап, четтиргенин илереткеннер. Оларның бирээзи Зинаида Куулар: “Организакчыларның бисти улуг назылыг артистер-биле ужураштырып, В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга биске шии, концерт көргүзер дээш, удуртукчулар-биле дугуржуп четтигип, кашпагай ажылдап турарын мактавас арга чок. Болуп эрткен бүгү-ле хемчеглерни чурукка тырттыргаш, биске чорудуп берип турганнар” – деп чугаалаан.
“Социал такси” деп угланыышкын-биле хоочуннарга бажыңнарынче аъш-чем саткаш, дажыглап алырынга дузалажып, төөгүлүг, солун черлерже үнүүшкүннерни кылып, аржаанче кадыкшылын быжыглап алыры-биле чедирип турган.
“Салгалдар девискээри” автономнуг албан чери чүгле улуг назылыглар-биле эвес, дуза херек өске категорияның кижилери-биле база ажылдаар күзелдиг. Чижээ, инвалидтерни чыып, өөредиринге тускай техника херек. Дараазында ол талазы-биле ажылды кылгаш, Президентиниң грантызынга киржир сорулганы салган.
Александр, Чодураа Лопсаннарның ачы-дуза чедирер, республиканың хөгжүлдезинге үлүг-хуузун киирип, боттандырыксап чоруур онза-солун, ажыктыг бодалдары-ла хөй.
Чыжыргана СААЯ.