Бичии Урана чажындан-на уран чүүлге, танцы-самга онзагай сонуургалдыг уруг кылдыр өзүп келген. Ооң ол изиг күзели үениң аайы-биле танцы башкызының болгаш ооң удуртукчузунуң мергежилин чедип алырынга чалыы назынның болгаш амыдыралдың солун кокпа-оруктарын эрткенин чугаалап каайн..
Урана Дулуш 1987 чылда Кур-Чер ортумак школазын дооскаш, улаштыр Кызылдың уран чүүл училищезинге өөренгеш, ону 1990 чылда дооскан. Улан-Удэ хоорайның Сибирьниң культура институдун 1995 чылда танцы-сам башкызы мергежилдиг дооскаш, баштайгы күш-ажылчы базымын Чербиниң кадыкшылы кошкак уруглар школазынга танцы башкылап, пионер вожатыйлап ажылдап эгелээн. Улаштыр Каа-Хем суурнуң 1 дугаар школазынга ,,Эврика" уругларның немелде өөредилге төвүнге ажылдап тургаш, Тываның баштайгы балет артизи ,,Ээлдек шыңгырааштың" кол солизи чораан Ажыкмаа Дойдаловна Рушевага тураскааткан ажык кичээлди онзагай чараш эрттирген. Ол чылдарда танцы-сам башкылары чедишпес турганы-биле Урана Доргаевна Кызылдың уран чүүл училищезиниң улустуң ырлары салбырга танцы башкылап, “Буян-Бадыргы” шииге артист Омак Сат-биле кады танцы-самның шимчээшкиннерин салырынга киржип ажылдаанын ол чылыы-биле сактып орар.
Урана Доргаевна 2008 чылда Кызылдың А.Б. Чыр- гал-оол аттыг уран чүүл училищезиниң улустуң болгаш академиктиг ыры салбырының сургуулдарынга Айлаңмаа Каң-оол-биле кады "Танец" өөредилге-методиктиг программаны чыып бижээш, камгалап алганнар.
Солаан Базыр-оол аттыг культура төвүнге режиссёр, Тываның улустуң артизи Леонид Каң-оолдуң ,,Суг дагылгазы” ёзулалынга танцы-самны салгаш, Чадаана хоорайга болган ,,Тос ёзулал” мөөрейге дээди шаңналга төлептиг болган.
2016 чылда республиканың чогаадыкчы фестивалы "Радуга цвета" мөөрейге 1-ги черни чаалап, "Степная цивилизация–2017" бүгү чоннарның чыыжынга киришкеш, тиилекчиниң дипломунга төлептиг болган.
2020 чылда "Педагогическая мастерская" мөөрейге киришкеш, 2-ги черни чаалап алган. "Хуулгаазын угулзалар" кичээли эки түңнелдиг болган, ооң бир чараш, сонуурганчыг чүүлү 6 талалыг кажыктарда чүгле 6 малывыс болгаш 6 угулза барын бадыткап, танцы шимчээшкиннеринге угулзаларны диргизип кииргени онзагай болган.
2023 чылдан тура санаторий-профилакторий ,,Серебрянканың" культмассовик организакчызы болуп ажылдап чоруур. “Серебрянка” профилакторийге бо-ла дыштанып чедер болгаш, бо аныяк культмассовикти таныыр, билир апарган мен. Кижилер-биле чугаалажырының эвин билир, дыштаныкчыларны чыып, мөөңнеп, оларга тайылбыр ажылын кылганда, бодунче кижилерни хаара тудуптар онзагай бүдүжүн, арнында хүлүмзүрүг чайнаан чараш чаңын эскерген мен.
Урана Доргаевна бодунуң кол ажылын кылбышаан, дыштаныкчыларның хостуг үезин чөп ажыглаары-биле хол-биле кылыр ажылдарны оларга өөредип, кылдыртып, хоорайның чараш булуңнарынче аян-чорукчу селгүүстээшкиннерни, кежээлерде оюн-тоглаа, танцы-самны эрттирип, спортчу оюннарны дыштаныкчылар ортузунда организастап турары мактанчыг.
Урананың ада-иези Дорга Эрен-оолович, Елизавета Соднамовна Дулуштар 1 оол, 4 кыстыг. Ачазы садыг шугумунуң хоочуну, хүндүлүг дыштанылгаже үнгеш-даа, Тываэнергияга үр чылдарда ажылдаан, авазы Кур-Чер суурнуң ,, Солнышко" уруглар садынга дузалакчы башкы кылдыр ажылдааш, пенсияже үнген. Амгы үеде ол 83 харлыг, уругларының чанында хүндүлүг дыштанылгада олурар. 4 уйнуктуг.
Ада-иезиниң чаңгыс оглу аныяк тургаш-ла чок болган. 4 кызын чараш чүүлдерге өөредип, хөгжүм школазын угбашкылар шупту доосканын айтып каайн. Угбашкылар амгы үеде аңгы-аңгы эртем-билиглиг ажылдап, чурттап чоруурлар. Угбашкыларның улуу – Чечена Доргаевна Кызыл кожуунга үр чылдарда бухгалтерлеп ажылдааш, ам хүндүлүг дыштанылгада, оон бичиизи Марина Доргаевна – Кызылдың неврология салбырында эмчи сестразы, хеймер дуңмазы Саида Доргаевна технология башкызы, “Малышок” уруглар садында ажылдап чоруур.
Школачы чылдарында эки өөредилгези, үлегерлиг-сагылга чуруму, хөй-ниитижи, идепкейжи чоруу дээш Ровно хоорай чоруур аас-кежиктиг болган. Ынчалза-даа ГЭС часты бээрге, оларны Красноярск хоорайже аян-чоруунуң маршрудун өскерткен-даа болза, дыка эки дыштангаш келгенин улуг чоргаарал-биле Урана Доргаевна сактып чугаалаар.
Пионер организациязынга өөредилге секторлап, школага комсомол комитединиң секретарынга соңгудуп, эш-өөрүнүң болгаш башкыларының идегелин чаалап алганы дээрге-ле ол кижиниң эки бүдүжүнүң бадыткалы дээрзин чугаалаар апаар. Школаны эки дооскаш, Кызылдың уран чүүл училищезинге 1987–1990 чылдарда өөренип, клубка ажылдаар танцы-сам удуртукчузу кылдыр дооскан.
Училищеге өөренип турда, оларның бөлүүн башкы Тамара Васильевна Бочкарева удуртуп, хөнү сынныг ээлгир, чараш самчылар чараш оран Тожуже бир дугаар концерт көргүзуп чорааш келгеш, "Азас" танцы-сам ансамблин тургузуп алганнар.
Боттарының тургускан танцыларын, күрүнениң “Саяннар" ансамблиниң "Дошпулдуур" деп танцызын балетмейстер Орлан Монгуш салып берген. Амгы үеде ол ансамбльди танцы башкызы Андрей Хомушку удуртуп, делегейде ат-сывы сурагжаан ансамбль кылдыр диңмиреп, улус чонга аян тудуп ажылдап чоруурунга өөрүвес, чоргаарланмас аргажок.
Урана Дулуш 1992 чылда өг-бүле тудуп, оолдуг болган. Оглу Танаа-Херел Дулуш 2 ортумак өөредилге черин дооскаш, улаштыр дээди эртемни, "Өг-бүле бүрүзүнге чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг" төлевилелди чедиишкинниг күүседип, 2022 чылда Санкт-Петербург хоорайның Күрүнениң хамааты авиация университедин дооскаш, бо хүннерде Кызылдың аэропортунда ажылдап чоруур.
Ажылынга бердинген аныяк культура ажылдакчызы Урана Дулуштуң шаңнал-макталдары арбын. Оларның бирээзинге Россияның болгаш Тываның каттышканындан бээр 100 чыл оюнга тураскааткан “Азия төвүнүң херээженнери” деп номда ооң ады кирип, идепкейжи ажылынга улуг үнелел болганын айтып каайн.
Раиса ОНДАР, Тываның улустуң башкызы, Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү.
«Шын» №39 2025 чылдың октябрь 9