АЛДЫН-САЙ
Алдын-Сай – лицей ѳѳреникчизи. Ол бүгү эртемнерге тергиин эки ѳѳренир. Физика, химия, математикага кончуг шыырак. Англи, француз дылдарга хостуг чугаалаар, кѳрей дылды база ѳѳренип турар. Кѳрей дорамалар кѳѳр, «BTS»-ти дыңнаар, Джонгукка кончуг ынак. Ооң-биле чаңгыс подъездте чурттап турар мен. Квартираларывыс эжиктери дужааш.
Бир-ле хүн аныяктар сесерлиинге «Кижи – бойдустуң тѳлү» деп тырттырган чуруктар мѳѳрейи чарлапкан. Алдын-Сай, мен, 3 дугаар каътта Кежикмаа ынаар киржип чоруптувус.
Комиссия чедип кээрге, Алдын-Сай чуруктарын камгалай берди:
— Кижи – бойдустуң тѳлү. Ажы-тѳл ѳзүп келгеш, назылап кыраан ада-иезин азыраар ужурлуг. Чер – иевис. Ооң бойдузун бис, ооң тѳлдери, улам каастап, экижидер ужурлуг бис. Хемнер-сугларын, арга-арыын бок-күзүрүмден арыглаар. Байырлал соонда богу аштаттынмаан оймакты аштап-арыглап турарывысты бо чурукта кѳргүскен…
Алдын-Сайны ол хире тывалаар деп шуут билбес кижи мен. Сөс-домааның чараш деп чүвезин, магаданчыын! Мен чадай-чадай, Алдын-Сайже орустаар турган мен. Мени экидир ѳѳренип алзын дээн ирги бе, мээң-биле орустап чугаалажыр кижи болгай.
— Кайгамчык-тыр, Алдын – дээш, холун быжыг туттум.
— Четтирдим, Олча – деп, ол менче хүлүмзүрдү.
Эжимниң тиилеп каарынга бүзүрелим улам күштелди.
ӨРТЕК ЧОК ӨНЧҮ
Башкы болуп ажылдаар эргени тывыскан күрүнениң документизи дипломумну актаан байырлалды ада-ием аймаан чыып эрттире берген.
Байырлалды кырган-авам ажыткаш, дораан-на белээн айты каапты:
— Уруумнуң ажыл-агыйы чедиишкиннерлиг, тиилелгелерлиг, онзагай, катаптаттынмас кылдыр эртерин күзевишаан, Бай-Булуңумну бүрүнү-биле белекке сөңнеп тур мен. Уруумнуң өртек чок өнчүзү, салгал дамчыыр эртине болзун.
Бүдүн зал диңмиттелдир адыш часкап, чамдык улус мырыңай тура халчып кээп, мени куспактап, байыр чедирип тур.
Миннип кээримге-ле, кырган-авамның бажыңында кижи болганын ынаар эрттирбес онзагай өрээл бар. Столунуң кырында эптиг кылдыр ээлдир тургузуп каан сайгылгаанныг. Үргүлчү бир-ийи номну аңгылай салып каан боор. Чалбак тавакта печенье, конфеталар кезээде чыдар. Долганып турар чымчак сандайының кыры ак энчек чадыглыг. Бир талакы хананы долдур кырган-ачамның кылып кааны ном салыр полкалары бар. Ол шуут шыгырт долу. 1970–80 чылдардан бо хүннерге чедир үнүп турар тыва номнарның барык шуптузу бар. Шылай берзе, ийленип чыда кааптар бичежек диван база бар. Эге класстардан тура-ла ол өрээлдиң база бир бүзүрелдиг ээзи бооп, С. Сүрүң-оолдуң «Өске кадай», «Авазынга даңгырак», «Лейтенантының даалгазы» деп тывылбас номнарын эштеримни мурнай номчааш, утказын чугаалап берип, номчуур кылдыр дилеп бээр чораан мен.
Бо кайгамчык бай-байлак өрээлдиг мээң кырган-авам башкы-даа эвес, садыгжы кижи. Кырган-авамның ажы-төлү, чоок улузу ол өрээлди Бай-Булуң деп хүндүлеп адаар. Кайы-бир номун бир кижи ачылап номчуур дээн болза, блокнодунга ай-хүнүн, ол кижиниң адын бижээш, дедир эккээр хүнүн база айыткаш, албан адын салдырып алыр, дыка шыңгыы. Саададыр болза, черле утпас, боду сүрүп чоруптар. Номнарынга ол хире хумагалыг.
Бо бүгү кайгамчык өнчүнү ынак кырган-авамның меңээ белекке бергенинге ам-даа бүзүревейн, аас-кежиктиимни, байымны деңнээр чүүлдер тыппайн, өртек чок өнчүлүг болганымга өөрээнимден ыглап бадырыптым.
ЭР АПАРГАНЫМ
Ол чайын сес харлапкан мен. Кожавыс Очур менден үш хар улуг. Бир кежээ ооң ырадыр оъттай берген малдарын дилежир дээш, орайтап калганын билбейн барган болдувус.
Бажыңга кээримге, авам кырымда-ла келди:
— Каяа тояап чордуң, кулугур! Сени дилээр дээш, инектерим безин сагбадым, хооңайнчып турганнарын көрзүңзе.
Ол үеде хоорайлап чораан ачам чигир-чимистиг хап туткан кирип ора-ла, база-ла сыындыра берди:
— Силер чогуңарда, мээң малдарымны Очур суггаржып, солуй өртеп бээр ийик чоп. Волейболдап турувуста, Очур аъттарын тыппайн халып турар боорга, мен дилежип чоруптум. Шивилиг аргага турган кызыраа боштуна бергеш, богбаларын эдертип аппарган болган аан. Ону дилеп чордувус ийин. Хемни кешкеш, ховуда оъттап чоруур болду. «Бот-боттарынга дузалажыр, демнежир чоор» деп-ле турар ийик силер чоп, ол-ла-дыр – деп харыыладым.
Авам инек саар хевин кеткеш, саваларын туткаш, үне берди.
— Эр апарган чүвемни аарай. Ол-дур харын, оглум, телефонче бажын суп алгаш олурбас, мал-маганын карактап, эштери-биле эптиг-демниг чоруур, ол болбазыкпе – дээш, эккелген хавынче бажы-биле имней каапты.
Өттүр көстүп турар мандариннерни чиксээш, дүрген-не чуна бердим.
Идегел КАҢ-ЧОЙГАН.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” №43 2025 чылдың ноябрь 6