Уругларның аарыыр чоруу эвээжээн

2023 чылда Тывада 0–14 харлыг уругларның аараанының 129104 таварылгазы бүрүткеттинген. 2022 чылга деңнээрге, 1,8 хуу эвээш азы 100 муң чурттакчыга онааштыр 121664 кижи турган. ТР-ниң Күш-ажыл яамызының республика чазаанга белеткээн уруглар болгаш ажы-төлдүг өг-бүлелер дугайында күрүне илеткелинде ындыг сан-чурагай бердинген.

Тывада уругларның ниити аарыыр чоруу ортумак российжи деңнелден 45,3 хуу эвээш. 2023 чылдың эгезинде Россия Федерациязында ол көргүзүг 100 муң чурттакчыга онааштыр 222 617,1 болган. Ооң мурнунда чылга деңнээрге, 5 хуу өскен (2021 чылда – 212 528,7).

Тывада COVID-19 аарыы чавырылганындан, уругларның аарыыр чоруу 9 катап эвээжээн. Ол ышкаш кемдээшкиннер болгаш хораннаныышкыннар саны 16 хууга, сыңый аарыглары 7,2 хууга, кеш болгаш кеш адааның клетчатка аарыглары 6,3 хууга кызырылган. Чем хайылдырар органнар аарыы 5,7 хуу, эндокринниг система аарыглары 4,3 хуу эвээжээн.

Бөгүнде тыва уруглар тыныш органнарының аарыгларындан хөйү-биле аарып турар. Ниити аарыыр чоруктуң 52,8 хуузу. Ийиги черде эндокринниг система аарыглары – 6,9 хуу, үшкү черде – кеш болгаш кеш адааның клетчатка аарыглары (5 хуу), ооң соонда – халдавырлыг аарыглар, чем хайылдырар органнар аарыглары, кемдээшкиннер болгаш хораннаныышкыннар.

Россияда үежилеринге бодаарга, Тывада 15–17 харлыг элээдилер бүдүн чартык катап эвээш аарып турар. 100 муң чурттакчы чонга онааштыр 150002,8 аараан чорук бүрүткеттинген болза, чуртта ол көргүзүг — 231505,5. Элээдилерниң аарыыры улуг-ла өскерилге чок, тыныш органнарының болгаш эндокринниг ситема аарыглары база карак аарыглары колдап турар.

Туберкулез аарыы хенертен 2,4 катап азы 100 муң кижиге онааштыр 60,5 турганындан 126,3 кылдыр көвүдээни эмчилерни дүвүредип турар. Бир дугаар илереттинген аарыг уруглар саны 26,3 хуудан 33,3 хууга көвүдээн.

Ылаңгыя туберкулез аарыының талазы-биле чогумчалыг кылдыр санаттынар суурларда ол нептерээн. Өвүр кожуунда аарыг уруглар саны 8,7 катап, Тере-Хөлде – 7, Тожуда – 4,1, Сүт-Хөлде – 2,6, Чеди-Хөлде – 2,3 катап көвүдээн.

Аарыг кижилер санының көвүдээни эмчи шинчилгелерин калбартканында деп специалистер санап турар. Чижээ, көжүп чоруур флюорографияларны калбаа-биле ажыглап турар. 2023 чылда Тываның чурттакчы чонунуң 82,6 хуузу, Сибирь федералдыг округка деңнээрге, 7,6 хуу хөйге, Россияда ортумак деңнелден 9,4 хуу хөйге шинчиткен.

А. МОНГУШ.
“Шын” №48 2024 чылдың июнь 29