Тываның чайы кайгамчык изиг, хүннээректиг-даа болза, аажок кыска болурун билир бис. Ынчангаш чайгы дыштанылганы кадыкшылга ажыктыг, хөглүг кылдыр эрттирерин кижи бүрүзү кызыдар. Ажы-төлге чайгы үени шын организастаарының бир аргазы – чайгы дыштанылга лагерьлери болур. Тывада дыштанылга лагерьлери кайгамчыг арыг агаарлыг, чараш бойдус чурумалдыг черлерде турарын билир бис. Башкылар уруглар, оолдарга солун-хөглүг, оюн-тоглаалыг уттундурбас хемчеглерни организастап эрттирип турар болур. Чайгы лагерьлерге Тываның аңгы-аңгы булуңнарындан келген ажы-төлдүң аразынга найырал ужукталыр. Лагерьлерде уруглар дыштанылгазының дугайында республиканың өөредилге сайыды Алексей Храмцов каксы чугаалаан:
“Бо хүннерде лагерьлерде бир дугаар сезон адакталып турар. Канчаар-даа аажок изиг, уруглар дыштанырынга онза таарымчалыг ай болганын эскергениңер чугаажок. Чамдык чылдарда июнь ай шала сериин, чаъс-бораңныг болгулаар, а бо чылын уруглар мага хандыр изиг хүнге дөгеленип, сугга эштип алганнар. Бо хүн “Байлак” лагеринге дыштанып турган уруглар чаныпкан, а даарта база соңгузу хүн арткан лдагерьлерге дыштанып турган ажы-төл бажыңнарынче аъттаныптар. Ийи дугаар сезон июль 8-тен тура эгелей бээр. База хүннээректиг, аяс хүннерлиг эки ай болурунга идегеп тур мен”.
А. Храмцов “Чагытай” лагеринге ажыл аайы-биле барып четкенин дыңнаткан. Ында 1 сезонда-ла 160 уруглар дыштанып турар. Лагерьниң арыг-силиг байдалын, хүннүң-не янзы-бүрү хемчеглер эрттирипп турарын, аъш-чеминиң хоолулуг болуп турарын сайыт демдеглээн.
“Лагшерньниң турар чериниң каас-чараш бойдузун магүадап ханмадым – деп А. Храмцов чугаалаан. – Тоолчургу Чагытай хөл, кайда-даа чок арыг агаар!”.
Лагерьниң тургузукчузу Галина Сюрюн дыштанып турар уруглар-биле салым-чаяанныг кижизидикчи башкылар, хөгжүмчүлер, эмчи база эң-не кол кижилер – амданныг аъш-чем кылыр тергиин дээн поварлар ажылдап турарын чугаалаан:
“Лагерьге дыштанып турган ажы-төл танцы-самга, ырлаарынга өөренип, боттарының чажырттынып чораан салым-чаяанын ажыдар аргалыг болганнар. Улус мурнунче үнүп ,ырлап, танцылап көрбээн уруглар безин дидимненип, боттарын сценага алдынарынга өөрени бергеннер. Лагеривисте бирги ээлчегни кулуьтурлуг ээлчег деп адап болур”.
Тываның ховар эртинелериниң бирээзи – Чагытай хөлдү долгандыр бо чылын 4 лагерь ажылдап турар – “Байлак”, “Орленок”, “Металлург” база “Чагытай”. Ук лагерьлер янзы-бүрү албан черелринге хамааржыр. А. Храмцов Тывага чылды өттүр ажылдаар уруглар дыштаныр лагерьлерни сайзырадыры чугула деп бодалын илереткеш, лагерьлерге дыштанган болгаш ам-даа дыштаныр ажы-төлге хөглүг, солун, ажыктыг дыштанылганы эрттирерин күзээн.
И. Санчат.