Тыва Республиканың Баштыңының доктаалы-биле республиканың девискээринге апрель 15-тен май 6-га чедир өртке удур онза чурумну чарлаан. Эрткен чылын ындыг онза чурумнуң хуусаазын ийи-үш катап узадыр ужурга таваржып турган – боттуг чылдагааннарның ужун. Ооң түңнелинде өрттерниң саны кызырылган, когарал-каражаның, өртке удур чарыгдалдарның түңү эвээжээн. Арга-арыг өрттериниң болуп турары ийи кол чылдагаанныг: кижиниң буруузу-биле болгаш чайгаар бүткен.
КИЖИНИҢ БУРУУЗУ
Статистика сан-чурагайларынга дүүштүр алырга, арга-арыг өрттериниң тозан хире хуузу кижиниң буруузу-биле болуп турар. Оларның кол-колу:
1. Таакпылаашкын
Агаар-бойдуска дыштанылганың үезинде таакпызырак кижилер таакпызының артыын өжүрерин уттуп алгаш, оларны болганчок-ла душпа-келбиже октаптар. Мындыг тоомча чок хамаарылга арга-арыг өрттерин бо-ла болдурган болур.
2. Өжүрбээн одаглар
Өжүрбээн азы имистелип чыдар көстерлиг хайгаарал чок одаглар хөй нуруузунда өрттерниң болганынга чылдагаанныг болуп болур.
3. Бок өрттедири
Өрттедип турар бок имистелип кывар болгаш ооң оруунга кывыычал бүдүмел таварышканда улам хөрлээлеп, улуг өрттү болдуруп болур.
4. Октапкан шил сава азы шил бузундулары өртке буруулуг болуп болур
Шил өттүр чырыктың херели сыйлып, улгаттырар-шил шинчилиг апаар болгаш, улуг отту өөскүдүп болур.
5. Өңнүг оттар
Байырлалдарны улам өңгүр, каас-коя, чараш болдурар дээш, кижилер болганчок-ла өңнүг оттарны (фейерверктерни) шилип алган болур. Фейерверктиң кыварының дүргени чавыс болгаш, ооң чаштанчылары аңгы-башка черлерже тоглады чашканналы берип болур. Шак ынчаар улуг өртке чылдагааннар тыптып болур.
6. Кара өжегертээн өрттедири
Арга-арыгны, бажың-балгатты азы өнчү-хөреңгини кара өжегертээн
өрттедир таварылгалар база турар.
7. Орук-транспорт озал-ондаа
Машинаның от кезээнден бүлгүрген чаштанчылар болгаш машинага шыгжап чораан частыычал бүдүмелдер, газтыг балоннар улуг хемчээлдиг айыыл-халапка чедирип болур.
8. Өртке удур айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин сагывааны
Улуг от кижилерниң өртке удур айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин сагываанындан хөрлээлеп үнген болур. Чижээлээрге, дыштанган черлеринге саазыннар артыын азы кывар-чаар метериалдарны бөөшкүннеп чораан союндактарны чамдык кижилер бодамча чок октагылаптар. Ооң соондан эрткен кижилер өжүрбээн таакпы артыын октаптарга, улуг өрттү болдуруп болур.
БОЙДУСТУҢ ЧАЙГААР БҮТКЕН ӨРТТЕРИ
1. Кургаг чаңныктар
Хаая таваржыр болзажок, олар база улуг айыыл-халапты болдуруп турар. Кургаг чаңныктар агаарның чайгаар бүткен болуушкуну болгаш изиг агаарның түңнелинде черге четпейн чыткаш кургап-соглуп калган чаъс-чар болур. Ол диңмирээшкин болгаш күштүг электри оду-биле кады болур. Сөөлүндээзи ыяштарның унунга ойнааш, ооң кургаан будуктарын өрттедир.
2. Чаңнык
Барык бүгү арга-арыг өрттери кургаг үеде болуп турар. Оларның үремиштиг уржуктары чамдыкта хөлчок улуг болгулаар, кижиниң буруузу-биле болган өрттерден оранчок улуг.
3. Кургаг ыяштың бодунуң өрттенири
Бир эвес даштыкы температура 50 градус ажып турар болза, кургаг ыяш боду өрттенип болур.
«Шын» №33 2024 чылдың май 4