Бөгүн, март 5-те, частың башкы байырлалы- Бүгү-делегейниң херээжен чонунуң хүнүн уткуштур Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың аңгы-аңгы ажыл-агыйында көскү чедиишкиннерлиг, шылгараңгай херээжен чон-биле ужуражылганы эрттирген.
Чазак Бажыңынга “Херээжен кижиниң амгы ниитилелде ролю” деп темага болган ужуражылганың киржикчилери ие-чаштың кадыкшылының камгалалындан эгелээш, ажы-төл кижизидилгези, өг-бүлеге болгаш хөй-ниити ажылынга ава кижиниң бүгү талалыг киржилгези дээш өске-даа айтырыгларны чугаалашкан.
Чазак Даргазының бирги оралакчызы Елена Хардикова чыылганнарга чараш байырлал уткуштур байыр чедиргеш, чоокта чаа Красноярск хоорайга болган экономиктиг шуулганга чугаалашкан хөй чугула айтырыглар аразында херээжен чоннуң ниитилелге ролюнуң дугайында айтырыг база бир кол черни ээлеп турганын дыңнаткан.
Ужуражылганың эң аныяк киржикчизи, кижизидикчи башкы, 2021 чылдың "Тергиин башкызы” мөөрейниң тиилекчизи, Светлана Петрова өзүп олурар чаштың экологтуг кижизидилгезинче улуг кичээнгей салыры чугула деп чугаалаан. Экологтуг психология дугайында чугаалап тургаш, уругларны бичиизинден тура өг-бүлезинге бот-боттарын хүндүлежип билир, эвилең-ээлдек, эки кижилер кылдыр өзүп келиринге бир дугаарында ава кижиниң ролю улуг дээрзин чугулалап демдеглээн. Чазак Даргазы кижизидикчи башкының шак ол чугаазын деткип, амгы үеде кижилер аразында каржы-хажагай чорук тергиидеп турар үеде, шынап-ла, экологтуг психология дугайында айтырыгны чон аразынга делгереңгей тарадыры чугула деп демдеглээн.
Ол ышкаш болган удуражылгага Чөөн-Хемчиктиң Чадаанадан 11 ажы-төлдүң авазы Айлаңмаа Тюлюш сөс ап, чылганнарга байыр чедиргеш, 9 кыс, 2 оглун ажыл-агыйга ынак, улугну-улуг, бичиини-бичии деп хүндүлеп билир кылдыр кижизидип, уругларының ачазы-биле 21 чыл кады уруг-дарыын эртем билигге чедирип, эки кижилер болзун дээш кызып чурттап чоруурун чугаалаан. Тыва Чазактың талазындан “Инек-чемгерикчи малым” дээн ышкаш губернатор төлевилелдери боду ышкаш хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге кончуг дузалыг болуп турарын чугаалааш, Тыва Чазакка деткимчези дээш четтиргенин илереткен.
Ол-ла ужуражылгага Тываның херээженнер эвилелиниң чаа соңгуттурган даргазы, Орус географтыг ниитилелдиң регион салбырының секретары, билдингир альпинист Марианна Кыргыс республикада кадык-чаагай амыдыралды деткип, “Элээр девискээр” деп аттыг суурларның хүнден-хүнче немежип турарын деткип, ам-даа ол ажылды кожуун-суурларда херээженнер эвилелдери-биле демнежип тургаш, уламчылаар бис деп чугаалаан.
Ол чугаага катчып, Кызыл хоорайның хоочуннарының хөй-ниити организациязының даргазы Ольга Дамдын боттарының талазындан ол ажылга идепкейлиг киржир бис дээн. Кандыг-даа чаа эгелээшкинге херээжен кижиниң ролю күштүг болуп турар болгаш, ажылды эгелээн соонда, эки түңнелдиг кылдыр эчизинге чедирери чугула деп ол саналдаан.
Каа-Хем кожууннуң Кундустуг суурунда 14 чыл херээженнер эвилелин удуртуп келген ажылының дуржулгазы-биле Екатерина Ондар үлешкен. Сөөлгү беш чылда “Хадыңчыгаш” аттыг херээженнер ансамблин тургузуп, авалар боттарының пенсиязындан акшаны чыып тургаш, сценаже үнүп кедер костюмнарын боттары садып, даарап ап турарын база чугаалан. Оон аңгыда суурунуң чаагайжыдылгазынга бажың бүрүзүн идепкейлиг киириштирип, огрод, сад ажылынче, аргыыр, даараар дээш бүгү-ле херээжен кижиниң кылып билир ажыларынче авалырны хаара тудуп келген түңнелинде, ол суурнуң бажыңнарының девискээри, кудумчулары чылдан-чылче экижип келгенин дыңнаткан. Чаагайжыдылга талазы-биле мөөрейлерни доктаамал эрттирип турар. Чижээ, “Золотой двор” деп атка төлептиглерни үндүрүп турарын чугаалаан. Шак ол суурнуң чижээн үлегерлеп, өске-даа суурларга шак ындыг ажылды чорударын Тываның херээженнер эвилелинге Чазак Даргазы сүмелээн.
Ужуражылга чылыг-чымчак сөстер колдаан, эки сеткил сиңген байдалга болуп эрткен. Тываның улустуң хөөмейжизи Чодураа Тумат бодунуң ажыл-ижин кысказы-биле таныштыргаш, чыылганнарга хомуска ойнавышаан ырлап, хөгжүмнүг байырны чедирген.
Кел чыдар частың башкы байырлалы-биле ужурылганың киожикчилеринге Чазак Даргазының мурнундан боодал чечектер болгаш белектерни сөңнээн.
К. Монгуш.
Чуруктарны Виталий Шайфулин тырттырган.
#ТываЧазак#ТываныңХерээженнерэвилели#Тываныңхөй_ниитичиавалары#