Чүге чылдың бир дугаар айы апарганыл?
Бурунгу римляннар баштай январьны чыл эгези кылдыр санавас турган. Чыл март айдан (Марска тураскааткан дайын-чаа айы) эгелээр турган. Бистиң эраның мурнунда, 46 чылда, Юлий Цезарь чылдың эгезин эжиктер болгаш кежиглер бурганы Януска тураскаадыр болза эки деп шиитпирлээн. Январь — чуртталганың келир үеже оруун ажыдар чаа үе-чаданың демдээ.
Ийи арынныг Янус
Янустуң дүрзүзү ийи таланы көргүзүп турар — бирээзи эрткен үеже көрүп турар, өскези — келир үеже. Чыл эгезиниң тергиин демдээ-дир: түңнелдерни үндүрбүшаан, чаа сорулгаларны салыр.
Чылдың эң-не узун айы?!
Чок, ол өске айлардан хүнү канчап-даа көвүдевес. Ынчалза-даа чыккылама сооктардан, байырлалдар соонда ундаралга алзып, часты манаанындан январь төнчү чок ышкаш сагындырар.
Чылдың эң-не соок хүннери
Кыш декабрь айда эгелээр-даа болза, дыка хөй чурттарда январь эң-не соок ай деп санаттынар. Чижээлээрге, Россияның ортаа кезээнге январь айда ортумак температура -8С0 хире болза, а Якутияга -50С0чеде бээр.
Бөрү айы
Январьда долу айны «бөрү айы» деп адаар. Ол соңгу американың индейлериниң бурун чугаалары-биле харылзаалыг. Олар январь айда бөрүлер эң-не хөй улуурун эскерген.
Саң-хөө бергедээшкиннери
Бо ай бюджетке эң-не берге айларның бирээзи дээрзи кымга-даа чажыт эвес. Чаа чылдың байырлалдары, хөй белек-селектиг болгаш аъштыг-чемниг хөглээшкиннер соонда саң-хөө талазы-биле бергедээшкиннер кээр. Англияга ону чүү дээр деп? «Январь үдү» («Январская яма»)!
Эфиопияда чыл эгези — сентябрь
Чамдык чурттарда январьны чыл эгези кылдыр санавас. Чижээлээрге, Кыдаттарның Чаа чылы январь азы февральда дүжер, ай календары-биле көрүп тургаш. А Эфиопияга чыл сентябрь айда эгелээр!
Айның аазаашкыннары
«Чаа чылдың аазаашкыннарын» дыңнаан-на боор силер. Статистика езугаар алырга, кижилер январьда эң-не хөй аазаашкыннар кылыр: спорт-биле өңнүктежир, арып алыр, хоббизин тывар азы телефонга үр «астынмас» дээш оон-даа өске. Хөктүг чүүл, ол аазаашкыннарның 80 хуузу ай төнчүзүнде-ле оскундурар.
Культурлуг болгаш литературлуг ай
Дыка хөй чогаалчылар январь айның байдалынга дыка ынак. Чижээлээрге, Джек Лондон Алясканың харлыг бойдузун онзагайлап бижээн, а Антон Чехов бодунуң чечен чугааларынга орус кыштың хуулгаазынныг байдалын дамчыткан.
Январьның рекордтары
1963 чылдың январьда Англияга төөгүде болбаан эң-не харлыг айны демдеглээн. Ол хар ийи ай ажыг эривейн чыткан. А Антарктидага январь айда ол дипке эң-не рекордтуг температура демдеглетинген — «изии» -12С0.
«Шын» №1 2025 чылдың январь 16