“Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан” деп тыва улус чиге-ле угааткан. Чаш чылдарындан-на күш-ажылга дадыккан кижилер алыс бүдүштүг, биче сеткилдиг, чону дээш ак сеткилдиг, бердинген ажылдап-чурттап чоруур чүве-дир деп амыдыралдан эскерип чоруур мен. Ындыг кижилерниң бирээзи — Кызылда Республика эмнелгезиниң терапевт эмчизи Светлана Куулар. Аарыг кижилерге эвилең-ээлдек бо эмчини чон билир, аңаа ынак. Каяа-даа ажылдап чорааш, Светлана Далай-ооловна шилип алган мергежилинге сеткилинден бердинип, чоннуң кадыын камгалаар харыысалгалыг ижин бирги чергениң айтырыы деп медереп, ол дээш амыр-дыжын харамнанмайн чоруур. Улус эмнелгезинде ооң ниити эмчи стажы 36 чыл, а шупту күш-ажылчы стажы 48 чыл. Бо чылдар дургузунда чүү турбаан дээр...
Кижи чурттуг дээр. Света 1957 чылдың май 5-те Өвүр кожууннуң Хандагайты сумузунга төрүттүнген. А паспортунда Кызылга төрүттүнген деп демдеглээн. Ол шын. Чүге дээрге иези Мижит Лопсан-Доржуевна Сат дун уруун божуурда, кадыының байдалы-биле кезип божудар ужурга таварышкан. 50 ажыг чылдарда Хандагай- ты – Кызыл аразынга харын-даа самолёт ужуп турган чүве-дир. Санавиация божуур иени Кызылга божуур эмнелгеге чедирген. Эмчи дылында болза “кесарево сечение” деп адаар бо нарын кезиишкинни орус омактыг эмчи Галина Ивановна Федорова кылган. Тывага бир дугаар кезип божуткан ие Мижит Лопсан-Доржуевна болуп турар дээрзин эмчилер Светаның авазынга ооң соонда дыңнаткан. Чиик-чаагай бодараан чаш төлдү чаптап, бир-ле дугаар хинин кезип, холунга туткан кижи Галина Ивановна болуп турар. Бо дээрге улуг ужур-уткалыг таварылга. Бир талазында орус-тыва чоннуң кажан-кезээде кады сырый, найыралдыг акы-дуңма чон болуп чорууру, өске талазында бир дугаар кезип божуткан иениң дун уруу хинин кескен иези дег бо хүнге чедир эмчи болуп, чонга бараан болуп чорууру. Ол ышкаш Тывага бир дугаар кезип божуткан кижи.
10 харлыындан тура-ла бичии Света чайгы дыштанылгада авазының аайы-биле эмнелгеге шала чуп, аарыг улусту ажаап, ажылдап эгелээн. Авазы Мижит Лопсан-Доржуевна Сат ынчан Өвүрнүң район эмнелгезинге ажылдап турган. Ажылдап алган, эвээш-биче-даа бол, акшазы-биле Света өөренир ном-дептер, өөредилге херекселдери, харын-даа школачы форма, идик-хевин безин садып аптар аргалыг турган. Күш-ажылчы стажы дөрткү классты дооскан соонда-ла эгелээн деп болур.
1972 чылда Хандагайты ортумак школазын чүгле 5 демдектерге дооскан соонда, Кызылдың ийи дугаар национал школазынга өөредилгезин уламчылаан. 70 чылдарда найысылалга кара чаңгыс тыва школа турган. Ол үеде Тыва АССР-ниң Обком партиязы, Тока дарга бо школаже сагыш салыышкынны кылып, улуг ССРЭ-ниң эң-не эки башкыларын ук школага ажылдаары-биле чалап эккеп ап турган. Школа соонда кым болурул деп айтырыг доозукчунуң мурнунга турбаан. Эмчи боор мен деп Света шагда-ла шиитпирлеп алган. Ынчангаш Кызылдың эмчи училищезинче кирип алгаш, 1977 чылда ук училищени чедиишкинниг доозуп, күш-ажылчы базымын өскен-төрээн чери — Өвүр эмнелгезинден эгелээн. Халдавырлыг аарыглар эмнелгезиниң сестразы болуру ындыг-ла амыр эвес ажыл болган, ынчалза-даа дээди эртем чедип алыр дээн изиг күзели ону хей-аът киирип, аныяк кысты чалгынналдырып турган. Шагда-ла шыгаап, бодап алганы Красноярскының эмчи институдунга кирип алырда, аңаа ийи чылдан эвээш эвес ажыл стажы херек болгай. 1980 чылда Красноярскының эмчи институдунуң белеткел курузун чедиишкинниг дооскаш, бодунуң күзели — эмчиниң дээди эртем сургуулунуң эжиин ажыдып кирген. Светланага ол чылдар эң-не аас-кежиктиг, солун үе. Чурттуң янзы-бүрү булуңнарындан келген хып дээн аныяк, ооң-биле бир дөмей эш-өөрү-биле эгин-кожа, кижилерге эң-не херек ачы-дуза көргүзер мергежилди чедип алыр дээш, сессиядан сессияже кызымак өөренип турганнар. Өөредилгезинче сагыш салыр дээш Света 6 чылдың канчаар шуужуп эрткенин безин эскербейн барган.
1987 чылда интернатура соонда Светлана Далай-ооловна база-ла Өвүр эмнелгезинге участокка терапевт эмчи болуп ажылдап эгелээн. Аңаа 1990 чылга чедир ажылдаан соонда, Красноярск крайның эмнелгезинге ординатураны 1992 чылда дооскаш, 1992 – 2002 чылдарда Улуг-Хем кожууннуң төп эмнелгезинге ниити аарыглар салбырынга эргелекчилеп, 2002 – 2009 чылдарда Мөңгүн-Тайганың кожуун эмнелгезиниң кол эмчизи албан-дужаалга, Кызыл кожууннуң төп эмнелгезинге кол эмчиниң оралакчызы болуп, ооң соонда бо хүннерге чедир Республика эмнелгезиниң 1 дугаар поликлиниказында участок эмчизи болуп ажылдап чоруур.
Светлана Далай-ооловна Куулар бо чылын таптыг-ла 65 харны кыжырадыр базып эрткен. Өглүг, чаңгыс оолдуг, 3 ачылыг аас-кежиктиг кырган-ава. Дээди категорияның эмчизи, “Кадык камгалалының тергиини” хөрек демдээниң эдилекчизи, күш-ажылдың хоочуну болгаш хөй-янзы хүндүлел бижиктер-биле шаңнадып-мактадып келген. А ынак, шилип алган мергежилинден ам-даа салдынмаан.
Божачы.