Октябрь 9-та тываның культуразының төөгүзүнде база бир көскү болуушкун — Кызылдың “Спутник” микрорайонунда чаа туттунган культура сайзыралының төвүнүң байырлыг ажыдыышкыны болган.
Аңаа Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга баштаткан чазак кежигүннеринден аңгыда, республиканың көскү культура ажылдакчылары, хөйге билдингир артистер, хөгжүмчүлер шупту чыглып, киришкен.
“Бөгүн бо чаа оран-саваны ажыглалче киирип турарывыс дээрге, бистиң регионувустуң культуразының хөгжүлдезинче база бир улуг базымны кылганывыс болуп турар. Ону боттандырарынга чурттуң Президентизиниң эгелекчи саналдары боттуг дузаны чедирип турар. “Культура” национал төлевилелдиң ачызында “Спутник” микрорайонга шак мындыг культура сайзыралының төвүн тудар арга тургустунган.
Бир дугаарында, чаа туттунган бо төпке болгулаар культура-чырыдыышкынныг хемчеглерге бо микрорайоннуң чурттакчылары киржир аргалыг болганы дээш өөрүп тур мен. Чаа культура оран-савазының ээлери болган Тываның национал оркестриниң коллективи бо төпке моон-даа соңгаар чогаадыкчы ажыл- ижин хөгжүдүп, ук микрорайоннуң чурттакчыларын хаара тудуп ажылдаар дээрзинге бүзүрээр мен. Ол ышкаш найысылалдың төвүнден хажыы турар өске-даа микрорайоннарга болдунар аргазын көрүп тургаш, шак мындыг культура төптерин тударын кызыдар бис. Найысылалда чаа микрорайоннар туттунуп, кончуг дүрген хөгжүп турда, чүгле школа, уруглар садтарындан аңгыда, культура албан черлериниң дугайында бодаары база чугула” — деп, Владислав Ховалыг чугаалаан.
Ийи-ле чыл бурунгаар ээн хову турган девискээр ам таныттынмас кылдыр хөгжүп турарынга ооң чурттакчылары өөрүп турар. Ол ышкаш чаа оран-савага чединген Тываның национал оркестриниң коллективинге төөгүлүг болуушкун болган дээрзин ук оркестрниң уран чүүл удуртукчузу, кол дирижеру Эртине Тумат чугаалады:
«Бөгүн бистиң коллективке улуг аас-кежиктиг хүн болуп турар. 2003 чылда тургустунган оркестрниң 20 чыл болган юбилейлиг чылында чаа оран-саваны бергени, биске дыка улуг белек болду. Эгезинде бо оран-саваны Тываның Саян аттыг хөгжүм болгаш самның национал театрынга бээр деп турган. Ол коллектив улуг, 100 ажыг кижи бар болгаш, оларга бо оран-сава шала тар болу бээрге, биске берген. Бистиң коллективте чүгле артистер — 25 кижи, а ниитизи-биле ажылдакчылар 43 кижи ажылдап турар. Бо улуг микрорайонга шак мындыг культура төвүн тудуп кааны ооң чурттакчыларынга дыка эки деп санап турар бис. Келир үеде оркестривистиң хөгжүмчүлери бо төпке тыва национал хөгжүм херекселдеринге чаштарны ойнап өөредип, хөөмей-сыгытка сундулуг оолдарны хаара тудуп, аңгы-аңгы бөлгүмнерни ажыдар сорулгалыг бис” — деп, удуртукчу оркестрниң концерт программаларын көргүзеринден аңгыда, ажылдаар сорулгаларын кысказы-биле таныштырды.
“Спутник” микрорайонунда туттунган культураның бо чаа оран-савазын «Сельстрой» тудуг компаниязы ийи чыл дургузунда туткан. Ынаар федералдыг болгаш регионалдыг бюджеттен 165 сая рубльди үндүрген. Культура төвүнүң ниити шөлү 1078 дөрбелчин метр. Ол үш блоктан тургустунган: бирги блокта – тон уштур чер болгаш ниити чемненир өрээл, база чугула эт-херексел шыгжаарынга аңгылаан өрээл; ийиги блокта – сцена болгаш 212 олуттуг көрүкчү залы болгаш артистерниң кеттинер өрээлдери; үшкү блокта – директорнуң, уран чүүл удуртукчузунуң кабинеттери, хореография болгаш бөлгүмнер залы бар.
Төптү кадыының байдалы кызыгаарлыг арга-шинектиг улуска эптиг кылдыр кылганы таарымчалыг. Чаа үеге дүүштүр туттунган төптүң ишти-даштында видеохайгаарал чорудар камералар болгаш өртке удур медээлекчилерни салган. Оон аңгыда, ында бар бүгү эт-сеп аймаа, хөгжүм херекселдеринден эгелээш, компьютерлерге чедир шуптузун чаарткан.
Ук оран-саваның даштында девискээрин долузу-биле чаагайжыдып каан. Оон аңгыда, чайгы үеде ажыглаар сцена, көрүкчүлер олурар тускай сандайлар, ооң чанында уруглар ойнаар аңгы шөлчүгеште тренажёрларны база кылган.
Ийи чыл дургузунда бо оран-саваны хол-биле тудуп үндүрген “Сельстрой” КХН-ниң тудугжуларынга өөрүп четтиргенин илереткеш, бригадир Херел Даспакка, тудугжу Кайгал-оол Иргитке, электромонтер Анатолий Ухановка ТР-ниң Чазак Даргазы өөрүп четтириишкин бижиктерин тывыскан.
Ол байырланчыг хүнде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база катап Национал оркестрниң хөгжүмчүлерин өөртүп, 300 муң рубльдиң сертификадын берген. Оон аңгыда, Каа-Хемниң Сарыг-Септе культура төвүнге болгаш Таңды кожууннуң Культура бажыңынга бүрүнү-биле дериттинен автоклубтарның дүлгүүрлерин база тывыскан. Шак ол автоклубтар электри чырыы чок тайгага-даа чеде бергеш, боттарында долузу-биле четчеленген дериг-херекселиниң аразында движогун ажылдаткаш, чыыптар сценазын салгаш, хөгжүм аппаратуразын кошкаш, кончуг солун оюн-тоглааны чонга бараалгадып болур аргалыг. Шак ындыг автоклубтарны база-ла “Культура” национал төлевилел дузазы-биле садып алыр аргалыг болган. Ону регионнуң культура албан черлериниң аразынга шыңгыы мөөрейни эрттирген түңнелинде, тиилекчи болган кожууннарга тывыскан.
Ниитизи-биле Тываның культура адырының хөгжүлдези каракка көзүлдүр кончуг дүрген чоруп турарын чыылганнар өөрүп демдеглээн.
“Сөөлгү үеде республикавыста ында-мында чаа клубтар, библиотекалар дыка хөй ажыттынып турарын телевидениеден-даа, социал четкилерден-даа номчуп, көрүп тур бис. Аңаа Тываның Чазак Даргазының шудургу ажылы, деткимчези дыка улуг деп эскерип тур бис. Ол ышкаш культура сайыдының эки ажылын канчап демдеглевес боор. Бистиң микрорайоннуң улуг-биче чону амырадывыс. Хөгжүлде дээш ажылдап чоруур даргаларывыска, тудугжуларга четтирдивис!” – деп , “Спутник” микрорайоннуң чурттакчызы Начын Монгуш өөрүп чугаалады.
Ол хүн чаа сценага Тываның национал оркестриниң оюн-көргүзүү-биле байырлыг хемчег доозулган.
Ниитизи-биле культура сайзыралының төвүнүң ажыттынганы хөгжүмчүлерге-даа, “Спутник” микрорайоннуң чурттакчыларынга-даа улуг белек болган.
Карина МОНГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №77 2023 чылдың октябрь 11