Ыттан өске кижиге шынчы амытан чок. Ыт — кижиниң өңнүү, камгалакчызы. Чоокта чаа тыва Маугли деп шолага четкен 3 харлыг бичии Церин тайгага аскаш, ыттарының ачы-дузазы-биле дириг артканын телевизордан көрген, солуннардан номчаан болгай силер. Чаңгыс ол чижек безин ыттың ээзинге бердингенин бадыткап турар.
Хар четпээн эник бодунуң угаангыр, кашпагайын көргүзе бээр. Ыттың чурттаар назыны 14–20 хар.
Ыт кижиге ажык-дузалыг. Македон хаанның ыды тулчуушкун үезинде үргүлчү ээзин эдерип чораан. Ээзи өлүртүп алырга, ооң өлүг мөчүзүнүң чанынга чыткаш, хаанны өрттедиптерге, ол улуг отче ээзиниң соондан шурай берген (ынчан өлген кижилерни отка өрттедиптер турган). Ол хире ээзинге бердинген болган. Голландияга бир аңчы кижи билбейн, бодунуң ыдын куйга хаап кааш, беш хонгаш чедип келирге, ыдының өлүг мөчүзү чыткан. Аштап өлген ыт аңаа чыткан аң эъдинге бичии-даа дегбээн болган. Аңчы ыттар аңнаан олчазынга дегбес дүрүмнүг.
Парижке ийи кижи маргышкаш, чокшурунуң кырынга келген. Оларны долгандыр чон чыглып келген. Ол үеде маргышкан кижилерниң бирээзиниң ыды ээзиниң уттуруп турарын билгеш, ыңай халып баргаш, аксында ыяш ызырып алган келген. Ээзиниң будунуң адаанга салып каарга, көрүкчүлер болгаш маргышканнар ону көргеш, каттыржып, чир-шоң дүшкеннер. Ооң-биле маргышты доосканнар.
Американың Пенсильванияга Дерик деп бичии оол улуг арга иштинге читкен. Дерикти ада-иези тып чадашканнар. Удаваанда оларның бажыңынга индей кижи ыт эдертип алган кирип келген. Ол Дериктиң сөөлгү катап кеткен идик-хевин ыдынга чыттаткаш, оозун аргаже салыпкан. Үр-даа болбаанда, ыды бо халып келген. Ол бичии оолду тып алганындан аңгыда, өлүмден камгалап алган.
Эзирик кырган билбестээнинден кышкы үеде черге чыдыпкан. Ооң ыды ээзин долгандыр хөртүк кылгаш, селбергей дүктерлиг, чылыг мага-боду-биле ашактың кырынга чыдып алган. Ол шак ынчаар ээзин сооктан камгалап алган.
Ырак чоруктан кел чыткан бай садыгжы орукка хөй акшалыг курун каапкан. Ыды ону эскергеш, ээзиниң оруун дуй дозуп, ооң аъдынче шурап, ээрип туруп бээрге, ээзи ону сээдеңней берген деп бодааш, боозу-биле адыпкан. Ол-ла дораан ол акшалыг куру чогун эскергеш, дедир ээпкен. Акшазын тып алгаш, демги черинге келирге, өлүп чыткан ыды олче холун сунуп чыткан. Демгизи бодун буруудадып, ыглап пат болган дээр.
Молдавияга болган бо солун таварылганы «молдаван Му-му» деп болур. Бир ашак оранчок кыраан ыдын сугга дүжүрүп өлүрер дээш, эрик кыдыынга ыдын чедип алгаш келген. Аажок кадыр эрик кыдыынга туруп алгаш, ыдын октаар деп турда, эрик бузулгаш, ашак хандыр сугже кире берген. Харын-даа ыдының баан холундан салбаан болган, ыды ашакты сугдан үндүр сөөртүп келген. Херекчок апарган кырган ыды ээзин ынчаар камгалап алган.
Сенбернар — чүгле дилээр, тывар сорулгалыг бо ыттарны өстүрүп турар. Швейцария биле Италияның аразында улуг, кылын харларлыг Сен-Бернар деп озалдыг арт бар. Аңаа ламалар бо ыттарны чүс-чүс чылдар бурунгаар хар адаанга читкен аян-чорукчулар дилээр кылдыр өстүрүп эгелээн. Олар ийи-ийи болуп алгаш, читкен кижилерни дилээр. Бирээзи читкен кижини тып алгаш, улуг мага-боду-биле чылыдып турда, өскези хүрээже баргаш, дыңнадыр турган. 1800 чылдар эгезинде Барри деп Сенбернар 12 харлыг назынында 40 кижини камгалаан. Ооң эң-не маадырлыг чоруу — улуг доштар аразынче кире берген бичии оолду камгалааны. Барри оолду тып алгаш, ооң доңган мага-бодун камгалакчылар кээринге чедир чылыдып турган. Оларны улуг дош адаандан үндүрүп чадап турда, ыт оолду ооргазынга бедиктендиргеш, үндүрүпкен. Бо хүннерге чедир ол хүрээде камгалакчы ыттарны Барри деп адаары чаңчыл апарган.