КАДЫК УРУГЛАР
ТЫВАНЫӉ КӨДЭЭ СУУРЛАРЫНДА УРУГЛАРНЫӉ КАДЫКШЫЛЫ БЫЖЫГ, МЕНДИ-ЧААГАЙ ДОРУГУП ӨЗҮП ТУРАР.
2022 чылда профилактиктиг эмчи шинчилгезин эрткен уругларныӊ 28,9 хуузун шуут каӊ кадык деп санаан. (РФ- те – 28 хуу). Ук медээни уругларныӊ болгаш уруг-дарыглыг өг-бүлелерниӊ дугайында күрүне илеткелинде бижээн. ТР-ниӊ Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы чыл санында дужаар илеткелин республиканыӊ Чазаанга бо неделяда берген.
Ниити 57 муӊ ажыг школачыларга эмчи шинчилгезин эрттирген. Оларныӊ үштүӊ бир кезии азы 16,5 муӊ уругну эмчилер кадыыныӊ аайы-биле I бөлүкке хамааржыр деп санаан. Тодаргайлаарга, күш-шыдалыныӊ болгаш угаан-медерелиниӊ өзүлдези анаа, мага-бодунда кемниг тудуу болур хире чүүлдер чок. Эрткен чылдыӊ көргүзүглери-биле деӊнээрге, кадыкшылы менди-чаагай уругларныӊ үлүү 2 хуу өскен.
Көдээ черде уругларныӊ каӊ кадык өзүп доругуп турары магаданчыг болган. Ылаӊгыя Эрзин, Өвүр, Барыын-Хемчик, Улуг-Хем, Кызыл кожууннарга эмчи шинчилгезин эрткен уругларныӊ барык чартык кезии кадыыныӊ аайы-биле 1-ги бөлүкке хамааржыр.
38 муӊ кижини азы школачыларныӊ 66,5 хуузун кадыыныӊ аайы-биле II бөлүкке хамаарыштырган. (РФ-те — 56,5 хуу). Оларныӊ кандыг-бир хоочу аарыглары чок-даа болза, назы-харынга дүүшпес аар деӊзилиг азы чөдүрүүчел, аарыычал улус болуп турар. Кадыыныӊ аайы-биле II бөлүкке хамааржыр уругларныӊ үлүү бир чыл дургузунда 8,9 хуу көвүдээн.
Кадыыныӊ аайы-биле III бөлүктүӊ уругларыныӊ саны 1877 кижи болган. Ол дээрге эмчи шинчилгези эрткен уругларныӊ 3,3 хуузу, ында-хаая аарты бээр хоочу аарыглыг уруглар болуп турар.
Эмчи шинчилгезин эрткен шупту уругларныӊ 0,2 хуузу кадыыныӊ аайы-биле дөрткү бөлүкке, 1,1 хуузу бешки бөлүкке хамааржыр. (РФ- те – 0,6 биле 2 хуу).
Уругларныӊ аарыгларыныӊ талазы-биле кариес – бирги черде. Школачыларныӊ 97,5 хуузунуӊ диштери аарыг болган. Бестер болгаш карак аарыы он дугаар кижи бүрүзүнде бар. Бичии уругларда бестер ыжары — зоб, семис аарыы, арган-дорган кили четпес (гипотрофия) деп аарыглар колдап турар. Организмге йод бүдүмелдиӊ чедишпейн барганындан, чем хайылдырар органнарныӊ шын эвес ажылдап турарындан, уругларныӊ шын эвес чемнениринден болгаш мага-бодун дадыктырып шимченмес, олутпай чоруктан ындыг аарыглар тыптып келир.
Назы-харыныӊ өзүлдезинге дүүшпес, аар деӊзилиг уругларныӊ саныныӊ көвүдеп келгенин эмчилер онза демдеглээн. Белен садып чиптер аъш-чемни, чигирзиг чемнерни, газтыг суксуннарны хөй рекламалап, сыгап турары база аӊаа салдар чедирип турар. Эге класстар аразында караа четпес уругларныӊ саны элээн көвүдээн.
Бичии кижилерниӊ хөйүнүӊ талазы-биле республика чурт иштинде лидер болуп артпышаан дээрзин илеткелде демдеглээн. Ажылдаар хире хар-назыны четпээн бичии улустуӊ санынга сөөлгү беш чыл дургузунда 1,6 муӊ кижи немешкен. 2022 чылдыӊ эгезинде 113 муӊ кижи турган. Ол дээрге Тываныӊ чурттакчыларыныӊ ниити саныныӊ 34 хуузу болур.
ТР-ниӊ Чазааныӊ медээлеринден Р. ДЕМЧИК белеткээн.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” № 86 2023 чылдың ноябрь 11