Чылдың-на июнь 1 – Уруглар камгалалының хүнүнде бүгү чурттуң кичээнгейи чаштарда болур. Чүгле чаңгыс бо хүнде чаштарже сагыш-салыышкын улгадып турар деп чугаалаары база шын эвес. Кандыг-даа ада-ие бодунуң ажы-төлүнүң чаагай келир үези, оларның омак-дыштыг өзүлдези, быжыг кадыкшылы дээш хүннүң-не бүгү күжүн үндүрүп турар болгай. Ылаңгыя кадыы кошкак уругларга күрүнеден кандыг дуза көрдүнүп турар, оларның кадыын быжыктырары-биле кандыг хемчеглер алдынып турарының дугайында чугааны бөгүн чорудары чугула.
Бо удаада Республиканың уруглар кадыкшылын экижидир эмнээр төвүнде кандыг ажыл чоруттунуп турарының дугайында номчукчуга таныштырары-биле төптүң улуг эмчизиниң оралакчызы Алла Алексеевна ХОВАЛЫГ-биле кыска интервьюну кылган бис.
– Алла Алексеевна, бо төпче колдуунда кандыг уруглар кээп турарыл?
– Бистиң төптүң ажылының кол угланыышкыны, кадыы кошкак уругларның эмнээшкининге улаштыр дуза кадары. Кол эмнээшкин алган соонда, оларны бо төпче эмчилер чорудар болур. Колдуунда кемниг төрүттүнген болгаш эрте төрүттүнген уруглардан эгелээш, 18 харга чедир уругларның кадыын быжыктырары-биле күжениишкинниг ажылдап турар бис.
– Хар-назы аайы-биле көөр болза, бо хүнде байдал кандыгыл?
– Амгы байдалды алгаш көөр чүве болза, 3 харга чедир чаштар колдап турар.
– Чүү-даа чүвеге чылдагаан турар болгай. Мооң чылдагааны чүдел?
– Аныяк аваларның кадыы кошкак болуп турарында, үе-шаанда учётка турбайн, эмчи хайгааралын эртпейн турарында. Чамдык аныяк авалар чүгле божуур өйү кээрге, эмчиге баар, түңнелинде, орай эмнээшкин уругнуң кадыкшылынга улуг-ла салдар чок болур. Келир үеде ава болур дээн боганда, бир дугаарында чаш төлүнүң, ижин иштинге турда-ла, кадыынче улуг кичээнгей салыры чугула. Күзенчиг эвес төрүттүнген чаштарның база-ла кадыы кошкак болур. Өске таварылгада, аныяк өг-бүлениң үрде манааны төлү кемниг кылдыр-даа төрүттүнүп келген боор. Черле ынчаш, чылдагааннар аңгы-аңгы. Сөөлгү үеде күрүнениң талазындан ие-чаш камгалалынче кичээнгей улгадып турар. Бо чылдың апрель айда чурттуң Президентизи В.Путинниң айтыышкыны база үнген. Ол ам июль 1-ден тура күш кирер. Ында айтып турары-биле, иштиг херээжен чон эрте учетка туруп алыр болза, төлевир акшазы хөй болур.
– Силерниң төпте амбулаторлуг болгаш стационарлыг эмнээшкинни база чорудуп турар болду. Мында төлевир дугайында чугаа чок боор аа?
– Ийе. Шупту халас. 10 хонук дургузунда стационарлыг эмнээшкинни уругларга чорудар. Оларны хүнде 5 катап, ада-иезин 3 катап изиг чем-биле чемгерип турар. Чыдып эмнээр уругларга 10 орун көрдүнген. Колдуунда кожуундан келген улус болур. Хүндүскү азы амбулаторлуг эмнээшкин ап турар уругларга 8 орун бар. Бир бөлүк аайы-биле 250-300 уруг эртип турар. 10 хонук эмнээшкин соонда, ол уругларның ада-иелеринге кичээлди эрттирери көрдүнген. Ол дээрге ада-иелер бажыңнарынче чана бергеш, массаж, болгаш өске-даа сула шимчээшкиннерни кылып, эмчиниң дузазы чокта уругларының кадыын улаштыр быжактырары.
– Ажы-төлүнүң кадыы дээш ада-иелер бүгү күжүн харамнанмас болур. Ындыг-даа болза, амыдыралда чамдык чижектер, шуут дедир база болгулаар. Чамдык адалар инвалид ажы-төлдүнден оспаксыраар, харын-даа өг-бүлезин каапкаш, чоруй баар таварылгалар эвээш эвес-ле болгай. Мында кандыгыл?
– Шын, ийе. Ындыг таварылгаларны чок деп болбас. Ооң мурнунда чылдарда кадыы кошкак уругларын колдуунда авалар ажаап-карактаан чоруур чүве. Ам, сөөлгү чылдарда, байдал шуут өскерилген. Эки талаже өскерилген. Адаларның идепкейи улгадып, кадыы кошкак ажы-төлү дээш дыка кызар апарганы эскертингир. Бо байдал бисти, эмчилерни, дыка өөртүп турар. Кажан ада-ие кады демниг чоруурга, уруг-дарыының кадыының байдалы-даа экижиир, дүрген сегиир боор.
– Бо төпке эмнээшкин алган уругларның каш хуузу экижип турар ирги?
– Сөөлгү чылдарда көзүлдүр-ле 60-70 хуузунуң кадыының байдалы турганындан экижип турар. Ындыг-даа болза өскерилге чок (без перемен) деп бөлүктүң уруглары база бар. Олар 5-10 хууну тургузуп турар.
– Кожууннарда кадыы кошкак уруглар-биле канчаар ажылдап турар силер?
– Чедери берге көдээ суурларже мобильдиг бригада график ёзугаар үнүп турар. Чамдыкта яамывыстың бөлүү-биле чоруп турдувус. Боттарывыс бригадавыс айда 4-тен эвээш эвес үнүүшкүннерни албан кылыр. Тожунуң Сыстыг-Хем, Ырбан, Мөңгүн-Тайганың Тоолайлыг, Эрзинниң Качык, Бии-Хемниң Хүт, Улуг-Хемниң Эйлиг-Хем, Чөөн-Хемчиктиң Элдиг-Хем бо суурларга шуптузунга чедип, уругларның кадыын хайгааралда алган бис.
– Төпте чеже эмчи бактаап турар? Кадрлар айтырыы, эмчиниң дериг-херексели-биле хандырылгаңар кандыгыл?
– Дериг-херексел талазы-биле хандырылгавыс эки. Төпте шупту 99 кижи ажылдап турар бис. Оларның иштинде 24 дээди эртемниг эмчилер, 36 ортумак эртемниг эмчи сестралары болгаш дээди эртемниг эмчи эвес специалистер: 4 психолог, 2 логопед, 4 инструктор ажылдап турар. Бедик дуржулгалыг эмчи, Аркадий Александрович Начинниң удуртулгазы-биле коллектив демниг, үеден чыдып калбайн, бурунгаар быжыг көрүштүг ажылдап турар бис. Бодум 20 чыл эмчи стажтыг, бо төпте улуг эмчиниң оралакчызы болуп ажылдаанымдан бээр дөрт дугаар чыл болуп тур.
– Үеден чыдып калбайн ажылдаары чугула деп бодаар-дыр мен. Бо талазы-биле төптүң чаа чедиишкиннери бар бе?
– Ийе. Медицина чаңгыс черде турбайн турар. Чылдың-на янзы-бүрү чаартылгалар, эмнээшкинниң чаа аргалары хүннүң-не немежип турар. Бистиң төп Россия деңнелинде бис ышкаш төптерден чыдып калбас дээш, күжениишкинниг ажылды чорудуп турар. Чижээ, 2018 чылдың январь 9-тан тура бистиң төпте ботулинотерапияны база кыла берген. Ону эгелээр мурнунда невролог эмчивис Владимир Владимирович Сакпан Тюмень хоорайга билиин бедидер курстарга өөренген. Ам Россия чергелиг эмнээшкинни чорудуп турар. Мооң мурунда чылдарда ада-иелер уругларын эдертип алгаш, Москва, Иркутск дээш соңгаар хоорайларже чоруп турган. База бир чаа чүүл, 2019 чылдан тура ине-биле эмнээшкинни (рефлектотерапия) чорудуп эгелээн бис. Бо талазы-биле невролог эмчивис Чойгана Мергеновна Өскен чорудуп турган, ам декретте олурар. Оон аңгыда, удавас аът мундуруп эмнээр (ипотерапия) арганы база чоорту киирер деп планнап турар бис. Өөредип алган инструкторувус база бар. Бо талазы-биле удуртукчувус чогуур айтырыгларны өөренип көрүп, ажылды чорудуп турар.
– Айтырыгларга харыылааныңар дээш, четтирдим!
К. Монгуш чугаалашкан
Чуруктарны интернеттен алган.
#Кадыккамгалал #Уругларкадыкшылыныңтөвү #Медицина #Инвалидуруглар #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тува #Tuva #TMG #Tuvanews