Индияда өөренип турар тыва студент Аэлита Донгак социал четки дамчыштыр бистиң-биле харылзажып турар. Ооң демдеглелдерин номчукчуларга сонуургаттывыс:
– Индияда шупту школалар, албан черлери коронавирус дээш хаашкынныг. Бажыңнарывыста олур бис. Даштын улус-даа көзүлбес. Маскаларлыг кылаштажып турар улусту көрдүм. Ам-даа үш неделя иштинде бажыңнарга олурар силер дээн. Мында байдал чогум чүгээр, чанымда садыглар хаашкынныг-даа болза, ээлерин таныыр бис. Хереглей бергеш, кыйгырып алыр, оон херек барааннарны садып алыр чордувус. Олар колдуунда-ла садыгларының кырында чурттап турарлар. Байдал черле чүгээр, чурттакчылар шупту бажыңнарында олурар. Меңээ төрээн Тывамдан ыракта кижиге чаныксанчыг, ынчалза-даа, эртем-билиг чедип алыр дээш, кызып өөренип тур мен – деп, мээң айтырыымга март 25-те мынчаар харыылаан.
А апрель 3-те, демдеглелинде:
– Индияга үш неделя дургузунда карантинни чарлаан. Ам-даа он хире хонук бар. Садыгларны эртенгиниң 8-тен-11 шакка чедир ажылдаар деп чугаалажып турлар. Бо үеде чүгле херектиг болза, маскалыг үнүп болур. Мен дыңнангыр болгаш, бажыңымда олур мен. Чүгле балконче үнгеш, долгандыр хайгаарап, сонуургап көөр чордум. Чылдың часкы үези болгаш чылыг, ында-мында кушкаштар мыжырашкан, чаражы аажок. Кежээликтей даштыгаар бок төгерде үндүм, орукта машиналар-ла хөй, арай деп эртир кылаштаар. Мында оруктар кызыы. Аай-дедир кылаштаан кижи-даа чок. Бокту төпкеш, дедир дыка оожум, агаарлавышаан кылаштап келдим. Ыдын агаарладып турар маскалыг херээжен кижи-биле мендилештим, мээң кандыг турарымны-даа айтырды. Ооң соонда каш-даа кижиге таварыштым, бир кижи бок төп чорду, маскаларлыг ийи тибет оол маңнажып эртилер. Мен оолдардан «ада-иеңер кайыл, чүнү канчап халчып тур силер?» деп айтырарымга, «бок төп чор бис» дээш, маңнажып чоруптулар. Бир балконда таныырым өңнүүм кайганып тур, ооң-биле кезек када чугаалаштым. Индияда мээң өңнүктерим хөй болгаш, олар меңээ чоок кижилерим-биле дөмей. Долгандыр бажыңнарның соңгалары чырык. Мында чон бажыңнарында бичии-бичии дуганнарлыг, аңаа-ла тейлеп, чүдүп алыр чаңчылдыг.
Оон бажыңга кирип келгеш, радиону дыңнап олурарымга, «Индияның Чазаа бо чоокку үш айда чонга ристи халаска үлээр, материалдыг дузаны база чедирер» – деп чугаалады. Чурттакчы чоннуң саны дыка хөй чурт-ла болгай… Индустар-даа, тибеттер-даа кандыг-даа айтырыг көдүрбес, оожум-топтуг аажылыг, чүдүлге-сүзүү бедик улус чорду.
Ам болза, Индияда чечектер частып келген, долгандыр ногаан арга-эзим, бедик дагларда рододентрон кызыл чайт, онзазы аажок. Март 6-да Бодхгаядан Дхарамсалаже чедип келдим, эртем-билигже өөредилгени уламчылаар сорулгалыг мен. Бисте чаа өөредилге чылы эгелээн. Дхарамсалада болгаш Бодхгаяда башкыларымга мени өөредип кааны дээш өөрүп четтирер мен.
Марттың ортаа үезинден майга чедир чылыг болур, оон ыңай июнь айга чедир дендии изиг, июль, август, сентябрьда чаъс улай-улай чаап-ла турар, агаар-бойдузу мынчаар өскерлир. Оон ыңай, бажыңга олургаш, Энрике Барриосаның «Ами, мальчик со звезды» деп, 1986 чылда бижээн номун сонуургап номчуп тур мен – деп, Аэлита сонуургадып бижип турар. Орус, тыва, англи дылдарны эки билир, философия талазы-биле Индияда өөренип турар тыва студентивис-тир.
Оон ыңай, Аэлита эжиниң демдеглелин база бодунуң арнында салган:
– Дхарамсала дээрге онза хоорайларның бирээзи. Долгандыр даглар-биле хүрээлеттинген болгаш, чаъс чаарга, кудумчуларынга суглар ага бээр. Чону оожум, топтуг, эвилең, мында аңгы-аңгы язы-сөөктүг улус база хөй… – деп, Галина Попова Дхарамсала дугайында мынчаар сонуургаткан.
Индияда Аэлита, Японияда Чиңгис дээн ышкаш тыва студентилер-биле октаргай четкизин дамчыштыр чагаалажырга, олар студентилеп турар даштыкы чурттарын дыка солун кылдыр бижип каар
Чурук А.Донгактың. #Шын