Республиканың Халдавырлыг аарыглар эмнелгезинге хамааржыр (МФЦ) хөй талалыг ачы-дуза чедирер төпте коронавирус аарыындан эмнедип чыдар эр, херээжен кижилерниң саны эвээжевейн турар. 2019 чылда хамчык аарыы чаа тыптып турда, бүгү Россияның девискээринге эмчилер аңаа удур демисежип, тускай эртемниг кижилер вакцинаны ажылдап кылып турган. Оон бээр ам ийи чыл эрткен. Амгы үеде аарыгны базарынга бүгү-ле таарымчалыг байдалдар тургустунган.
Реанимация салбырының эргелекчизи Любовь Дайнааның дыңнадып турары-биле алырга, реанимацияга чыткан, доктаамал эмнер дамдыладып тургаш, берге байдалдан үнүп келген улусту эмчилерниң доктаамал хайгааралынга турар ПИТ палатаже шилчидер.
Мооң мурнунда аарыг кижилерни амыдыралга чаңчыктырары деп угланыышкын чок турган. Бо чылдан эгелээш реабилитолог эмчилер база ажылдап турар апарган. Оларның ажылы реанимациядан эгелээр. Кадыкшылы бичии-ле чүгээртеп келген улустуң ооргазын массажтап, хан эргилдезин экижидер. Ооң соонда ПИТ палатаже шилчип келген аарыг кижилерни ол-ла эмчилер хол-будун шимчедип, тыныш органнарын экижидип, сула шимчээшкиннер кылдыртып эгелээр. Тодаргайлаарга, өкпениң ажылынга дузалажып, олуртуп алгаш, үндүр-киир тындырып эгелээрге, аарыг улустуң байдалы экижиир.
Реанимацияга аарыг кижи 15-20 хонук иштинде чыдар болгаш, эът-кежи, шыңганнары ээлбестей бээр. Ынчангаш реабилитолог эмчиниң дузазы эргежок чугула. Чижээ, чамдык улус аай-дедир шимчеп, ковайып турар апарган. Бир кижи солун-даа тудуп алган номчуп олурар. Медсестра, санитарка, аарыг улусту карактап көөр эмчиниң дузалакчылары өкпениң ажылынга дузалыг чылыг суг берип, доктаамал хайгаарап турар.
Реанимацияже бир хүнде-ле 27-28 берге байдалдыг кижилерни эккеп турар болза, а ПИТ палатаже үш-дөрт кижини үндүр бижип турар бис. Ол дээрге кадыкшылы экижий берген улустар-дыр. Өске салбырлардан берге аарыг кижилерни база бо ПИТ палатаже эмчилерниң доктаамал хайгааралынга турзун дээш, эккээр. Чамдыктары кислородтуг реанимациядан үнүп кээр. Улуг эвес бичии баллонда кислородту тындырып тургаш, чүгээртедип алыр бис. Коронавирус аарыында сатурация деп билиишкин бар. Ол дээрге кижиниң ханында кислородтуң хемчээли эвээжей бергеш, байдалы нарыыдай бээрге-ле, база реанимацияже чыттырыптар таварылгалар болур.
Эрткен 2020 чылда өкпени чүгле вирус азы өскээр чугаалаарга, халдавырлыг микробтар 70-80 хуу шыва ала бээр турган болза, бо 2021 чылда ковид аарыының эң берге деп санадыр дөрткү чадазында каракка көзүлбес хензиг амытан бактериялар өкпени ириңнелдирип эгелээрге, аарыг улус чок болуп турар.
Оон аңгыда, бо аарыгның бир айыылдыг талазы болза, эгезинде аарыг кижиниң өскпезин компьютерлиг томографка тырттырыптарга, 25 хуу вирустарга алзыпкан болур, а 3-4 хонганда КТ-4 апаар. Ол дээрге 70-80 хуу чеде бергени ол-дур. Ынчангаш аарыг улус бажыңынга эмненмес болза эки. Чамдык кижилер бажыңынга бештен чеди хонук иштинде эмнер ижип, эмнер сыкыртынып чыдырда, узамдыга бээр. Ынчангаш биске дүрген дуза чедирер эмчилерниң эккелген кижилери шупту реанимацияже кире бээр. Бажыңынга эмненген улустуң хөй кезии ындыг болур чорду.
Кижи үргүлчү камнаныр болза эки. Бажың-балгадынче өске улус киирбес, Кижиниң аарып турарын кым билир боор. Улус черле ындыг болгай, аарывайн турар мен дээр. Ынчалза-даа аарыгны тарадып чоруур, боду аарывас (носитель) улус база бар боор. Ынчангаш өске танывазы кижилерден черле ырадыр туруп, кезээде камгалал масканы кедип, камнаныр болза эки.
Ылаңгыя улгады берген улус оваарымчалыг болуру чугула. Эң кол камгалал вакцинация, эм салдыртып алыры деп чонга чагып-сургаар-дыр мен. Ковидтен колдуунда улуг назылыг кижилер, артык деңзилиг улус база ол ышкаш хоочураан аарыглар — чигир, хан базыышкыны, чүрек аарыгларлыг улус вакцина салдырбаан болза, аарый бээр магадылал бар.
Аарыгны чиик эртер мен деп бодаар болза, база-ла вакцина салдыртканы дээре. Чамдык улус: "Вакцина соонда аарый бердим" – дээр. Ол шынга дүүшпес. Чүге дизе вакцинаны аарып эгелеп тургаш, салдыртып алган кижилер эмчиже кирип турарын бистиң хүн бүрүде ажылывыс бадыткап турар. Хоорайга чорааш көөрге, чамдык улус маска кетпээн болур. Сактырга-ла, аарыг-аржык чок-даа чүве ышкаш...
Херек кырында ол аарыг чоруп турар чүве-дир ийин. Мен амы-хууда даштыгаар кудумчуже үнүп, садыг-наймаа-даа кирер дээн болзумза, ыяап-ла маска кедип алыр-дыр мен дээрзин, Республиканың халдавырлыг аарыглар эмнелгезинге хамааржыр (МФЦ) хөй талалыг ачы-дуза чедирер төпте, реанимация салбырының эргелекчизи Любовь Дайнаа демдегледи.
Мерген Ондар.
Авторнуң тырттырган
чуруктары.