Аныяктар делегейинде
КЫЗЫЛ – СОЧИ: Бир эвес боду-ла кызымак болза...
Сочиде ажылдап, чурттап турар чаңгыс чер-чуртуувус Азиата Даржаа-биле ажыл-херек дугайында социал четки (инстаграмга онлайн хевирге) дамчыштыр чугаалаштывыс.
– Сочиде ажыл-херээңерниң дугайында сонуургадып көрүңерем.
– Амгы үеде Сочиде инвестиция, саң-хөө талазы-биле улуг компанияда ажылдап турар мен. Каяа-даа барып ажылдаары, амыдырап-чурттаары кижиниң бодундан хамааржыр деп бодаар мен, бир эвес боду-ла кызымак болза, ажырбас, кайнаар-даа оруу ажык болур.
– Боду-ла кызар болза, ажыл чок деп олурбайн, акшаны боду-ла ажылдап алыр аргазы бар ышкажыл.
– Ийе, амгы үеде акшаны канчаар-даа ажылдап алыр арга-хорга бар апарган. Мындыг улуг компаниялар дамчыштыр эвээш акша-биле эгелеп алгаш, ол акшазын хөөдүп ап болур. Мында колдуунда акциялар-биле ажылдаар, чижээ, “Айфон” деп телефоннуң өртээ каш чыл бурунгаар чиик турган, ам болза, өртээ улуг болгай, билген болза, ынчан акция чарлап турда, садып алган болза деп бодаар. Ам болза, чамдык улус чээли-биле ап турар болгай.
– Бичииңерде кым болур күзелдиг турган силер база черле саң-хөө талазын сонуургаар-дыр силер бе?
– Шагаан-Арыгга чаңгысклассчымның авазы ажаалга банкызынга ажылдап турган, оон мен ону көргеш-ле, банк ажылдакчызы болуксаар турган мен. Бичиимден тура-ла, күзелим чүгле банкыга ажылдаксаар, оон 6 класска өөренип тургаш, “Москва слезам не верит" деп кинону сонуургап көргеш, чүгле Москвага барып өөренир мен дээр турдум. Школага эки өөредилгелиг боорда, математикага черле сундулуг турган мен. Школаны дооскаш-ла, чурттуң найысылалынче студентилеп чорупкан мен. Ынчан 2002 чылда Москвада университеттиң башкылары боттары чедип келгеш, маңаа хүлээп ап турганнар, ол шылгалдаларны эки дужаап алган мен, экономика талазы-биле эвес, инженер механик факультетче кирген мен. Оон 2 ай өөренгеш, өске өөредилге черинге экономика талазынче катап дужаап алган мен. Улуг хоорайга эртемни чедип алгаш, төрээн Тывага кээримге, ынчан Улуг-Хем кожууннуң чагырга даргазы Мерген Анай-оол турган, бо удуртукчу мени деткип, ажылга тургузуп каан. Улаштыр-ла Кызылга, Москвага, ам болза Сочиде саң-хөө угланыышкынынга хамаарылгалыг ажылдарда бараан бооп чор мен.
– Бо айыылдыг хамчык үезинде Москвага база ажылдап турдуңар бе?
– Ийе, Москвага турган мен, аарыг үезинде төп хоорайга турарга айыылдыг-дыр дээш, Сочиже инвестиция талазы-биле ажылдап чоруптум. Бо ажылды канчаар тып алган мен дизимзе, инстаграм дамчыштыр Сочи дээш арыннар көрүп, сонуургап турарымга, Олег дээр оолдуң хууда арнынга таваржы берген мен. Боду 4 чыл бурунгаар чедип келген, аңгы ниитилелдиг, ол арнында өңнүктери-биле бот-боттарынга дузалажып турарлар. Бо Сочиде чурттакчы чоннуң бежен хуузу Россияның аңгы-аңгы хоорайларындан көжүп келген улус деп болур. Оон мен Олегтиң хууда арнын сонуургааш, дузалажып болур, эки кижи бар дээрзинге амырап турган мен. База бир эжи аренда талазы-биле аңгы арынныг чорду, ол арынче киргеш, көөрүмге, ажылдаар кижи дилеп турар болган, дораан-на ажыл дилеп тур мен дээш, чагаа бижиптим. Москвада мен дивейн, 2 хонгаш чеде бээр болза, кандыгыл дээш, айтырарымга, “ийе, манап алыр бис, ажырбас, келиңер” деп чалаан. Оон Сочиге келгеш, дораан ажылдай берген мен.
– Сочиге чурттаар бажың-балгат талазы-биле хандырар-дыр бе?
– Ооң мурнунда чылдарда бир эжим Сочиге чурттап турган кижи, оон ол эжимни сурагладым, мында хевээр ирги бе, азы кайда ирги дээш, чагаа бижииримге, дораан харыылап келди, “Бодум Тываже чанып келдим, ында Сочиде ийи уруг чурттап турар, чеде бээр болзуңза, мен ол уругларга чагып каар мен” диди. Эжим ол уругларже дораан бижиирге, “Ийе, чедип кээр болза, ажырбас” деп харыылааннар. Оон чорук херээм мынчаар-ла чогуй берген, ол уругларның чурттап турар бажыңында ам оглум-биле кады чурттап тур бис, ол ийи кижим карантин чарлаптарга, ажылын соксадып каан болгаш, Тываже чана бергеннер. Ол уруглар Сочиде 5-7 чыл иштинде ажылдап, чурттап турар болду, аарыг хамчык үези боорга, дораан-на төрээн чуртунче чорупканнар. Бо чурттап орар бажыңымның бир талазында далай чалгып чыдар, а өске талазын даглар бүзээлээн. Бажың-балгат тудар чер айтырыы база берге, өнчү-хөреңги талазы-биле өртектери чиик эвес, курорттары чайын-даа, кыжын-даа ажылдаар болгаш, дыштаныкчылары хөй, Сочини шупту билир бис, делегейде сурагжаан онза курорт хоорай болгай, бөмбүрзектиң кайы-даа булуңундан кээп, чоруп турар аян-чорукчулар черле үзүлбес. Мында болза колдуунда-ла, бизнес талазы-биле сайзырал улуг, ажылдап алыр арга бар деп болур.
– Амгы инвестиция, саң-хөө угланыышкынын база сонуургадыптар силер бе?
– Мээң бо ажылдап турарым инвестиция, саң-хөө талазын чугаалаар болза, компанияда доллар өртээ чиик, улус дыка хөйү-биле кээп турар, өске хоорайлардан келген улус-биле чугаалажырга, Кемерово, Новосибирскиден бээр келгеш, мында бажыңнар садып алган боор чорду. А чурттакчы чону болза, туризм, азы болза, өнчү-хөреңги (недвижимость) талазы-биле ажылдап турар. Гостиница бизнези база дыка сайзыраан. Үстүнде база демдегледим, бичии тургаш-ла, банк ажылдакчызы болур күзелдиг турган мен деп. Акша талазы-биле тайылбырлаарга мындыг, акша бир улуста бар, чамдык улуста чүге эвээш боорул, ол дээрге, акшаны шын чарып билбезинде-дир деп эскерер чордум. Мен Москвага банк талазынга 3 чыл ажылдаан мен, экономист эртемни база чедип алган мен, доозуп тургаш Тываның бюджединиң талазы-биле диплом ажылын камгалаан мен. Тус чер чагыргазынга база ажылдап тургаш, бюджетти черле сайгарып келген мен.
Ася Түлүш чугаалашкан.