АЗИЯНЫҢ "АЛДЫНЫ"
“Азия голд” кыстар командазы
“Азия голд” (“Asia gold”, “Азия алдыны” азы “Алдын Орда”) дээр уругларның футбол командазы Россияда болгаш даштыкы чурттарда безин билдингир апарган. Командада бурят, тыва, калмык, якут, башкир, моол, казах, кыргыз омактыг уругларның ойнап турары солун болгаш чоргааранчыг-даа. Бо азиат уругларның аразында бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыс студент тыва кыстар база бар, оларның бирээзи Татьяна Донгак команданың камгалакчызы (вратарь) кижи. А Оюка Жамц дээр орлан-эрес уруг “Азия голд” командазын Москвага дөрт чыл бурунгаар апрель айда тургузуп алган. Ол мооң мурнунда база бир футбол командазынга ойнап тургаш, аңгы команданы чыып ап болур арга бар-дыр дээш, апрель 20-де бодунуң төрүттүнген хүнүн таварыштыр тургузуп, сорулгазын чедип алганы бо. Капитаны Елена Мардаева база спортка ынак идепкейлиг кыстарның бирээзи.
Кыс уругларны футболга аңгы-аңгы тренер башкылар өөредип турган, 2017 чылдың сентябрьдан тура калмык башкы Мингиян Алексеевич удуртуп эгелээн. Ол-ла күзүн маргылдаага киржип ойнааннар. Тренер башкызы уругларның кайда чазып, билбейн турарын көрүп алгаш, арга-сүмезин кадып, өөредип турган. Уруглары чамдык оюннарга аштырып-даа турган болза, чоорту шылгарап үнүп кээринге бүзүрээр турган. Бо уруглар шынап-ла, шыдаар, бүзүрелдиг, олар херээжен улустуң футбол эвилелиниң “Пантеон” командазының кежигүннери база, оон-на мындыг кашпагай “хараачыгайлар” ойнап үнгеннер. Чаңгыс эвес удаа кубоктарны чаалап ап, чедиишкинниг ойнап чорууру бо.
2016 чылдан бо үеге чедир аныяк уруглар хаара туттунган, а чамдыктары өөредилгезин доозупкаш, төрээн хоорайларынче чанып чоруй баргылааннар. Ынчалза-даа үениң агымы-биле спортка бедик сонуургалдыг аныяктар немежип турар. Тыва уруглар база элээн кижи кирип келген, тренер башкызы “тывалар, силер шупту футболдаар-дыр силер бе?” деп баштактаныр турган. Маргылдаалар үезинде тывалар сонуургап чедип кээрлер.
Кижи бодаарга, эр улус-ла бут бөмбүү ойнаар дээр, мында кыстар база дыка шыырак команда тургузуп алган ойнап чоруурлар. Ийи чылдаанында арга-дуржулга солчуру-биле эр командаларны болгаш Калмыкияның шыырак командазын чалап алганнар. Ийи команда ойнаан, түңнелинде, Калмыкияның спортчулары тиилээннер. Мынчаар ойнаарга чаа аргаларны көрүп алырда эки болган.
2018 чылдың чазын эрткен оюнга 24 команданың аразынга ойнааш, 2-ги черге төлептиин көргүзүп, шаңнатканнар. Ол-ла чылдың күзүнүнде үрде манааны алдынны чаалап алганын өөрүп чугааладылар. 2019 чылда 3 дугаар черни ап, шаңнадып мактатканнар. Ооң соонда күзүн эң шыырак командаларның бирээзи “Футбольный Колизейниң” уруглары-биле ойнаар деп шиитпирлеп алганнар. Олар “Азия голд” командазының дугайында дыңнаан, билир улус-тур. Бо команданың солчуп, ойнап турар уруглары хөй бооп турар, ынчалза-даа бо кыстар база шыдаар, кады ойнааш, дөмей-ле чедиишкинниг бооп турганнар. 2020 чылда хамчыктыг аарыг дээш, бот аңгылаашкын чарлапкан, ындыг-даа болза, уруглар ынак оюнун салбайн, белеткенип чедип кээрлер. Амдыызында белеткенмишаан, маргылдааларда киржип турарлар.
“Азия голд” кыстарның футбол командазын Моолче, Турцияже чалап турар. Амдыызында аарыг-аржык чоруп турда, чурттан дашкаар үндүнмес, ынчалза-даа келир чылда ыяап-ла чедер бодалдыг. Удавас август төнчүзүнде Сочиге болур маргылдаага киржир сорулгалыг.
Спортчу кыс Таня
Таня Кызылдың дугаары 12 школазын 2007 чылда дооскаш-ла, Москва хоорайже студентилеп чорупкан. Тимирязев аттыг академияның инженер-энергетик мергежилинге өөренип, чедиишкинниг доозуп алгаш, чурттуң найысылалынга күш-ажылының баштайгы базымнарын эгелээн. База бир улуг бүдүрүлгеге эртеминиң аайы-биле 6 чыл ажылдаан. Студентилеп тургаш, чайлыг үезинде акшаны боду ажылдап ап турган. “Кызымак-ла болза, эртемни чедип алыр, каяа-даа чеде бээр” деп чоннуң чугаазы бар. Таня кончуг кызымаккай, эртем-билигге сундулуг, оон аңгыда, школачы тургаш, чиик атлетикага болгаш гимнастикага сонуургалдыг чораан. Школачылар аразынга эртер узун чарыштарның тиилекчизи, кымга-даа аштырбайн, бир дугаарында халып кээр. Доозукчу класска өөренип тургаш, хоорайның школаларының аразынга күш-культура олимпиадазынга киришкеш, 2 дугаар черге төлептиин көргүскен. Москвага студентилер аразынга болган маргылдааларның идепкейлиг киржикчизи спортчу оюннардан черле чыда калбас чораан. Хөй-ниитичи студентилерниң бирээзи бооп, өөрүнүң аразындан шылгарап үнүп келген. 2014 чылдан тура улуг марафоннарга киржип эгелээн. Сочиге болган марафонга база киришкен, черле ынчаш спортка дыка ынак.
А 2017 чылда “Азия голд” футбол командазының кежигүнү кылдыр кирип кээп, ойнакчы камгалакчызы (вратарь) болуп турар. Бо команданы Таня Кызылга чаш уруун азырап олургаш, социал четки дамчыштыр сонуургап көрген. Бодунуң үези кыстарның футболдап турарын көргеш, командага кирип алырын бодай берген. Ооң соонда-ла күзели бүткен, үш чыл бурунгаар кыстар-биле эгин кожа футболдап эгелээн. Эң баштай футболдап эгелээрин билбейн турган, уругларны көөрге, бөмбүк теп, сүржүп, аай-дедир халчып-ла турар ышкаш сагындырар. Ол ындыг эвес, анаа-ла маңнап турбас, оюнну канчаар ойнаарын сайгарып өөренир, өске командаларның оюнун, аргаларын база сонуургап көөр чүве-дир деп билип алган. Шак-ла мынчаар-ла ойнап тургаш, бут бөмбүүнүң шыырак ойнакчылары болганнар.
“Азия голд” командазында чаңгыс өг-бүлениң уруглары дег кыстар спортчу сонуургалының дугайында мынчаар бижип турарлар:
Саглара Басангова: “Москвада чурттакчыларның хөй кезии чүгле бажың биле ажыл аразында чоруп турарлар. А мен бодумнуң хостуг үемни шын эрттириксээр мен, сонуургалым аайы-биле гандболд ойнаар мен. Бо “Азия голд” командазының капитаны Елена Мардаева-биле таныжып алган мен, оон ол меңээ футболга ойнаары-биле сүме киирген. Ооң соонда бо командага ойнап киргеш, спортка сонуургалым улам дендээн. Шимчээшкин дээрге, кадыкшыл-дыр деп билгеш, ол хевээр футболдан чарылбаан мен”.
Амуланга Санджиева: “Мен футболду бичии тургаш, ойнап эгелээн мен. Чамдык уруглар оолдар-биле дең чыгыы ойнаар боор, мен база ындыг мен. Мээң таныыр эштерим мени бээр, бо командаже эдертип эккелген. Мени чылыы-биле уткуп алганынга өөрүү чордум. Мында спортка сонуургалдыг кыстар чыглы берген, дыка шыырак ойнаар болгаш, чедиишкиннеривис хөй”.
Алтана Бачаева: “Школага өөренип тургаш, күш-культура кичээлдеринге футболдаар турган мен. Ынчан мени эштерим воротаже киирбейн дозар сен дээш, кадартып каар турган. Бо дээрге, кыс улустуң спорту эвес деп билип турдум. Оон ындыг эвес болган, кыстар харын-даа оолдардан чыда калбас футболдап турар болган, ынчангаш-ла бо командаже сонуургалым-биле кирип келдим. Амгы үеде кадыкшылым байдалы-биле ойнавайн турар мен, бо чоокку үеде дөмей-ле ойнап үнүп кээр мен”.
Чуруктарны Т.Донгактың
архивинден алган.