Бай-Тайга — элээр чоруктуң девискээри
Республикада арагалаашкын социал айтырыгларның бирээзи. Хөй-ле кем-херек үүлгедиишкиннериниң, назы четпээн чаштарның түреңги байдалда өзүп турарының, чаш-даа, улуг-даа кижилерниң айыыл-халапка таваржып, амы-тынындан чарлып турарының чылдагааны арагалаашкындан болуп турары билдингир.
📢МӨӨРЕЙНИ ЧАРЛААН
“Элээр чоруктуң девискээри” деп чарлаттынган чурттакчылыг черлерни деткиир деп, Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг Дээди Хуралга кыйгырыынга шиитпирни хүлээп алган. Ол дээрге-ле аңаа хамаарыштыр сумулар аразынга мөөрейни чарлааны-дыр. Ооң кол сорулгазы — бар-ла аргаларны ажыглап тургаш, хоойлуга удур арага садып турар точкаларны узуткап, арагаже сундугуп чоруур кижилерни ол байдалындан үндүр тыртып, дузалажыры болур. Аңаа тиилекчи болган суму 2022 чылдың төнчүзүнде бодунуң девискээринге чаагайжыдылга кылып алыры-биле азы суурнуң сайзыралынга ажыглаары-биле 1 миллион рубльди шаңнал кылдыр алыр.
Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызы Тимур Куулар бо төлевилелдиң дугайында мынчаар чугаалаан: “Бо төлевилелдиң сорулгазы арагага удур хемчеглерни чорудары болур. Ол дээрге-ле девискээр бүрүзүнүң сайзыралының өзээ. Элээр чоруктуң үндезини дээрге-ле корум-чурум хандырылгазы деп санаар мен. Корум-чурум үргүлчү кандыг-даа экономика адырының сайзыралы-биле сырый харылзаалыг. Шак мындыг дидим базымны бир дугаар Бай-Тайга кожуундан хары угда ийи суму хүлээп алганы өөрүнчүг-дүр”.
📢ШУЙ – "ЭЛЭЭР СУУР"
Бай-Тайга кожууннуң Шуй болгаш Хемчик сумулары республикада бир дугаар “Элээр чоруктуң девискээри” кылдыр чарлаттынып, мөөрейде киржип эгелээн. Январь 22-де ийи сумунуң чону культура одагларынга чыылгаш, “Элээр чоруктуң девискээри” болур изиг күзелин илереткеш, хүлээнип алган.
Шуй сумузунда Төлээлекчилер хуралының даргазы Андрей Кара-Доңгак ук төлевилелди деткип турарын чугаалады: “Бистиң суурда Чазак Даргазының идип үндүрүп турар база бир эң эки айтырыы “Элээр суур” деп төлевилели тургустунуп эгелеп турар чүве-дир. Ынчангаш бис улуг шиитпирни 3 хонук бурунгаар чоннуң хуралын эрттиргеш, чон-биле сүмележип чугаалашкаш, хүлээп алган бис. Ону амыдыралга боттандырып, бүгү Тываның кожуун, сумуларын база киржир кылдыр кыйгырып тур бис”.
Арагадан чүгле улуг улусту адырар эвес, а келир үеде чуртувустуң ээлери болур ажы-төлүвүстү аңаа удур кылдыр кижизидип, эки-бакты өөредири чугула. Школа башкылары уругларга араганың хоразын доктаамал тайылбырлап, профилактиктиг хемчеглерни чорудуп, ада-ие база ажы-төлүнүң келир үези дээш харыысалгалыг болуп, улуг ажылды чорудары күзенчиг. “Чүнү тарып алыр сен, ону ажаап алыр сен” дээни ышкаш, Тывавыстың келир үезинде арагалаашкын артпазы-биле, ооң үрезинин тарывайн көрээлиңер.
Шуй сумузунуң хоочун хөккейжизи, тренер башкы Виктор Алдай элээр чорукту деткип, кадык амыдыралче чаңгыс чер-чурттугларын кыйгырып турар. Ол аныяандан тура Красноярскиниң чыынды командазынга ойнап чораан. “Ажыг арага ижериниң орнунга, кадыкшылды быжыглап, спорт-биле өңнүктежип, ажы-төлге-даа үлегер болуулуңар. Бо чылын күрүне суурувуста хөккей шөлү кылып кааны кончуг эки-дир. Ажы-төл сайгылгаан чырыынга ховаганнар ышкаш чыглып алгаш, ойнап турарлар-дыр. Уругларның кадыкшылынга-даа эки. Олар ужуп туруп тургаш-даа, конькилеп өөренип алыр-дыр» – деп, тренер башкы чугаалады.
Ол ышкаш Шуй сумузунда “Эзирлерниң уязы” губернатор төлевилели-биле спорт залы база туттунган. Спортчу хемчеглер болгаш сайзырал “Элээр девискээр” төлевилелинге дуза болуру чугаажок. Чүге дээрге арагадан өске солун чүүлдер барын билиндирип, профилактиктиг хемчеглерни чорудары чугула.
Шуй сумузунуң Херээженнер чөвүлелиниң даргазы Адалар болгаш Аныяктар чөвүлелдерин тургузары чугула деп саналдаан. Кажан ол чөвүлелдер тургустунуп, план ёзугаар ажылдап эгелей бээр болза, чурттакчы чонга солун-даа, хостуг үезин арага чокка ажыктыг кылдыр эрттирип чаңчыга бээринге идегел бар. Ынчан ам араганың хайы-биле болуп турар кем-херек үүлгедиишкиннери болгаш айыыл-халап-даа эвээжээр дээрзин ол демдегледи.
📢ХЕМЧИК СУМУЗУНДА “АДРЕСТЕР” ЧОК
“Элээр чорук девискээри” төлевилелди чарлаанынга Хемчик чону сеткилинден өөрүп, боттандырары-биле хүлээп алган. Кожууннуң болгаш сумунуң албан черлери база чурттакчы чон демнежип, кижи бүрүзү бодунуң хүлээлгезин сеткилинден күүседип, арагаже сундуга берген кожаларын, дөргүл-төрелин карактап, арага ишпейн баар кылдыр кожууннуң-даа, сумунуң-даа ажыл-агыйынче, сайзыралынче хаара тудуп, өске-даа чугула херек профилактиктиг хемчеглерни чорудар болза, республикада бо талазы-биле байдал экижиир дээрзинге бүзүреп, чыылган чон санал-оналын берип турган.
Хемчик сумузунуң хоочун чурттакчызы Чечек Монгуш: “Бо мөөрейге бистиң суурувустуң киржип турары өөрүнчүг. Мен бодаарымга, черле киржир ужурлуг-даа. Бо суурга аныяамда-ла келгеш, өгленгеш, маңаа-ла назылап кырыдым. Шынап-ла, бистиң суурувус элээр чоруктуң девискээри дээри аргажок шын. Чүге дээрге маңаа чоннуң адаары “адрес” деп чүве кайы-даа шагда туруп көрбээн. Суурувустуң улуг-биче-даа чурттакчы чону эп-найыралдыг, өг-бүле бүрүзү мал-маган тудуп, эки амыдырап чоруур. Бо мөөрейге “Хемчик” сумузу тиилекчи болур дээрзинге идегеп, бүзүреп турар бис. Ол ышкаш аныяк-өскенни, улуг-даа улусту бо мөөрейге идепкейлиг киржиринче кыйгырып тур мен” – деп өөрүшкүзүн илеретти.
“Элээр чоруктуң девискээри” деп чарлаттынган сумуга арагалаашкын-биле холбаалыг кем-херек үүлгедиишкини, хоойлу ёзугаар арага садып турар "точкалар" турбас ужурлуг. Улаштыр-ла бо төлевилел республиканың кожуун, сумуларынга калбарып, сайзырап чоруй баары чайгылыш чок. Шак ындыг шиитпирни хүлээп алырда, бүгү чон хуралын чыггаш, чоннуң үзел-бодалын дыңнааш, төлевилелге киржир-киришпезин шиитпирлээр апаар.
Бистиң Тывавыстың девискээринде кем-херек үүлгедиишкиннериниң кол чылдагааны арагалаашкын болганда, бо чорукту эвээжедир болгаш чонну арагадан оспаксыраар байдалды тургузар дээш, Тыва Республикавыстың девискээринде шак бо мөөрейни чарлаан. Мөөрейге киржип эгелей берген сумуларга чазак-чагырганың талазындан чонну болгаш ажылдакчыларны хаара тудуп, санал-оналды киирип, дузаны чедирерин дыңнаткан. Ук төлевилелди боттандырары кижи бүрүзүнүң холунда. Кожуун, суму даргалары, Чонну ажылга хаара тудар төп, шагдаа ажылдакчылары, башкылар, культура, спорт база өске-даа адырларның бүгү-ле албан черлери, Херээженнер болгаш Адалар чөвүлелдери, чонда бар бөлүктер арагалаашкынны соксадыр талазы-биле чорудар ажылдың планын тургузуп, изии-биле демниг ажылдаар ужурлуг.
Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.