Декабрь 3 – Бүгү-делегейниң инвалидтер хүнү
Каттышкан Нациялар Организациязының Чиңгине Ассамблеязының 47-ги сессиязынга чылдың-на Бүгү-делегейниң инвалидтер хүнүн декабрь 3-те демдеглээр талазы-биле шиитпирни 1993 чылда хүлээп алган. Ооң кол сорулгазы болза, хөй-ниитиниң кичээнгейин инвалид кижилерниң хүн бүрүде амыдыралында таваржып келир берге айтырыгларже угландырары болур.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг кулаа дыңнавас база дыңнаары багай, караа көрбес, көөрү багай болгаш ооргазынга кемдээшкинниг болганындан коляскада олурар инвалид кижилер-биле ужуражып, оларның амыдырал-чуртталгазында нарын айтырыгларга хамаарыштыр ажык чугааны чоруткан.
Ужуражылгага бүгү Россияның инвалидтер ниитилелиниң Тывада регионалдыг салбырының даргазының хүлээлгезин күүседип турар Чымба Хөнделең, кулаа дыңнавас кижилерниң ниитилелиниң даргазы Сайлык Сарыглар, очулдурукчу Чаяна Маады болгаш караа көрбес инвалид кижилерниң баштаар чериниң даргазы Аңгыр Хертек олар киришкен.
Коляскалыг инвалид кижилер 2020 чылда Россия Федерациязының Президентизиниң 420 муң рубль түңнүг грантызын ойнадып алган. Ук акша-хөреңги-биле Кызылдың дугаары 2 школаның подвалында 18 метр узун хемчээлге ча, согун адар спортка белеткенир спорт залды септеп-селип алган. Тодаргайлаарга, чылыг, чырык хандырылгазын кошкан болгаш чунар, арыгланыр өрээлдерни база кылган.
Ооң-биле чергелештир Кызылдың мэриниң «Коляскада чуртталга – шииткел эвес» деп 300 ажыг муң рубль түңнүг грантызын база ойнап алганнар. Ооң кол сорулгазы – бажыңында олурар инвалид кижилерни хөй-ниитиже, чон аразынче кыйгырып, хеп даараарынга, компьютерге ажылдаарынга өөредири болур. Ынчангаш 3 даараныр машина, бир оверлок, бир хеп быжар машина, 2 ноутбук, бир өңнүг база сөзүглел парлап үндүрер ийи принтерлерни садып алганын Россияның инвалидтер ниитилелиниң Тывада регионалдыг салбырының даргазының хүлээлгезин күүседип турар Чымба Хөнделең дыңнаткан.
Кызылда караа көрбес база карааның көөрү багай кижилерниң ниитилелинде улуг эвес-даа болза, бүдүрүлге чери бар. Ында караа көрбес кижилер сыртык хаптары, матрац, чоорганнарны даарап турар. Кечил-оол кудумчузунда дугаары 5 бажыңда удуртуп-баштаар черниң конторазы болгаш уран чүүл көрүлдези — концерт, оюн-тоглаа эрттирер клуб ажылдап турарын ниитилелдиң даргазы Аңгыр Хертек илеткээн болгаш улуг дыка хомудал чогун демдеглээн.
Чаңгыс-ла таарымча чок байдалдар кулаа дыңнавас болгаш дыңнаары багай инвалидтерниң ниитилелинге хамааржып турар. Чижээлээрге, кулаа дыңнавас уругларның школазы ийи аңгы черде: бирээзи Спутник микрорайонунда, өскези хоорайның төвүнде Тываның күрүне университединиң Ленин кудумчузунда, дугаары 3 бажың-биле кожа тудуш оран-савада. Бо чорук аай-дедир чоруп турар уругларга, оларның ада-иелеринге база башкыларга эпчок болуп турары билдингир.
Оон аңгыда, телевидениеге кулаа дыңнавас кижилерге очулга (сурдоперевод) негеттинип турар. Чүге дизе кадыының байдалы-биле мындыг хевирлиг инвалид кижилер экранда чүгүрүп турар (бегущая строка) сөзүглелди номчуп четтикпес-даа, номчуп билбес-даа болгулаар. Ынчангаш сурдоперевод эргежок чугула апарган дээрзин кулаа дыңнавас кижилерниң ниитилелиниң даргазы Сайлык Сарыглар дыңнаткан.
Ынчалза-даа коляскада олурар инвалид кижилер хүн бүрүде маадырлыг чорукту кылып турары бо ужуражылгадан билдинип келген. Кызылдың девискээринде чамдык албан-организация черлери, садыг-наймаа черлеринде коляскалыг кижилерге көрдүнген чадалар (пантус) ам-даа чедир салдынмаан, ол ышкаш Кызылдың кудумчуларында пассажирлер аргыштырып турар автотранспорттуң аразында коляскалыг улус кире бээр чавыс чадалыг автобустар эвээш, Тыва Республиканың Спорт яамызында адаптивтиг кадыының байдалы-биле кызыгаарлыг кижилерни дажыглаарынга көрдүнген автобуска кудар бензин чок болганындан бир чыл ишти анаа турарын, ооң-биле чергелештир инвалид кижилерниң аразынга чүгле ча адары-биле кызыгаарланмайн, стол теннизи, пауэрлифтинг, волейбол, баскетбол болгаш бассейнге эштири дээш кадыы кызыгаарлыг кижилерге таарыштыр тургускан спорттуң (адаптив) хевирлерин хөгжүдер сорулга салдынганын республиканың инвалидтер ниитилелдериниң удуртукчулары чугаалаан.
Эң чугула айтырыг — республикада 22700 ажыг бүгү хевирниң инвалид кижилеринге, ооң иштинде 2602 бичии уругларга тускай дыштанылга (реабилитация) төвү негеттинип келгенин кадыы кызыгаарлыг кижилер Тываның Баштыңынга тайылбырлаан.
Тыва Республиканың күш-ажыл болгаш социал-политика сайыдының оралакчызы Амур Увангурнуң чугаазы-биле алырга, мындыг хевирлиг төптүң чүгле төлевилел-смета документилерин белеткээринге 20 сая рубль негеттинип турар. Ынчалза-даа айтырыгны чоокку чылдарда шиитпирлээр, ооң өртек-үнезин тодарадыр, чер участогун аңгылап бээр талазы-биле хемчеглерни ап чорударын Владислав Ховалыг Тыва Республиканың Күш-ажыл болгаш социал-политика яамызынга дааскан.
Инвалидтер ниитилелдериниң мурнунда тургустунуп келген нарын айтырыгларга хамаарыштыр аңгы хуралды база катап эрттирип, тодаргай шиитпирлерни хүлээп алырын Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг база дыңнаткан.
Ужуражылганың түңнелинде кулаа дыңнавас болгаш караа көрбес инвалидтерниң ниитилелдеринге тус-тузунда 50-50 муң, а Россияның инвалидтер ниитилелиниң Тывада регионалдыг салбырынга 200 муң рубль түңнүг (сертификат) шынзылгаларны тывыскан.
Мерген ОНДАР.
Александр ЁНЗАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
#Тываныңбаштыңы #Бүгү_делегейниңинвалидтерхүнү #Россияныңинвалидтерниитилели #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva